‘Shield Girl’ wordt ze genoemd, de jonge vrouw die tijdens de protesten in Hong Kong gefotografeerd werd terwijl ze kalmpjes zat te mediteren op de grond. De naam ‘Shield Girl’ verwijst naar de polycarbonaten schilden van de oproerpolitie, die in de foto vervaarlijk dicht om haar heen staat. Haar echte naam is Lam Ka Lo. Aan de BBC vertelde Lo dat ze besloot te gaan mediteren omdat het gewelddadige optreden van de politie haar schokte, en ze niet meegesleept wilde worden in gevoelens van woede en haat. Al zit ze er niet echt op te wachten het gezicht van een protestbeweging te worden, ze hoopt dat de foto anderen inspireert hetzelfde te doen.

De foto van Lo is natuurlijk een mooi plaatje – haar ontwapenende houding en blauwe hemdje contrasteren prachtig met de zwaar uitgeruste politieagenten om haar heen. Het is ook een herkenbaar beeld. Lo’s kalme gezicht roept de herinnering op aan de foto van Iesha Evens, de zwarte vrouw die tijdens een Black Lives Matters-demonstratie in Louisana onverstoorbaar stil bleef staan terwijl agenten in oorlogsuitrusting op haar af kwamen gestormd (en zo onbedoeld de inspiratiebron werd voor de gewraakte Pepsi-reclame met Kendall Jenner). En ook aan de foto van Ceyda Sungur, de Turkse vrouw die bij protesten in het Gezi-Park in Istanbul schijnbaar bedaard een volle lading traangas in ontvangst nam. Het doet ook denken aan Saffiyah Khan, die minzaam bleef lachen naar de witte nationalist die in haar gezicht aan het schreeuwen was, en aan het Tsjechische scoutingmeisje dat niet onder de was van een opgefokte neonazi, en ga zo maar door. Van de Ballerina van de Occupy Wall Street-postercampagne tot de vrouwelijke verpersoonlijking van Vrijheid op het schilderij van Eugène Delacroix: Lam Ka Lo is het zoveelste uitgestreken gezicht in een lange rij van jonge vrouwen wier rustige voorkomen het symbool werd van een protestbeweging.

Eugène Delacroix – Liberty Leading the People

Rebelse meisjes

Waarom nou altijd meisjes en jonge vrouwen? De voor de hand liggende reden is dat die het sowieso goed doen in de media: we kijken gretig naar ze, fotografen zien ze graag voor hun lens. De vermeende geweldloosheid en kwetsbaarheid van jonge vrouwen tekent zich mooi af tegen de agressie van een protest. Het ‘rebelse meisje’ is bovendien een aantrekkelijk archetype. In haar artikel “Women in Recent Revolutionairy Iconography” (2014) noemt Agata Lisiak dat “girlification”: vrouwen die actief zijn in een protestbeweging, worden op beelden in populaire media tot meisjes gemaakt, rebel girls, die tot nastrevenswaardig voorbeeld dienen.

De vermeende geweldloosheid en kwetsbaarheid van jonge vrouwen tekent zich mooi af tegen de agressie van een protest.

Een zekere onoprechtheid ligt daarbij op de loer. Caroline de Bendern, die als ‘Marianne van ‘68’ het gezicht werd van de enorme studentenprotesten in Parijs in 1968, kan daarover meepraten. De Bernden, een fotomodel uit Engeland, was door een groep vrienden meegenomen naar de protestmars. Ze werd gedragen op de schouders van haar sterkste vriend, want ze had haar enkel verzwikt. Iemand gaf haar een vlag van het Zuid-Vietnamese Bevrijdingsfront, en onmiddellijk kwamen er fotografen op haar af. Later vertelde ze dat op dat moment haar modelleninstinct insloeg, en dat ze automatisch begon te poseren. “Rechtop zitten” zei ze tegen zichzelf, en hief haar hand omhoog. Dit kwam haar later duur te staan: haar beeltenis met de vlag ging de hele wereld over, dus kwam ook bij haar steenrijke familie terecht, die haar meteen onterfde.

Ontblote borsten

Soms is het strategisch inzetten van jonge vrouwen in protestacties nog cynischer. Tijdens de ‘Manif pour Tous’, een schrikbarend grote protestbeweging in Frankrijk tegen de legalisering van het homohuwelijk, hielden jonge vrouwen verkleed als Marianne stille tochten (voor ‘de dood van de Republiek’). Ook tijdens protesten van de Gele Hesjes duiken zo nu en dan stille Marianne’s op, al dan niet met ontblote borsten. Deze jonge vrouwen zijn ook kalm, niet omdat ze geen angst kennen of omdat ze de situatie onder controle hebben, maar omdat ze een levenloos symbool nabootsen.

Schreeuwende viswijven

Beelden van kalme jonge vrouwen tijdens protesten, of ze nou gekunsteld zijn of spontaan, zijn kortom aantrekkelijk en spreken daardoor tot een grote groep mensen. Daar is niets mis mee. Het enige gevaar is dat zo’n beeld in sommige gevallen haar bijzonderheid lijkt te ontlenen aan haar uitzonderlijkheid- alsof het uitzonderlijk is dat jonge vrouwen bij protestacties betrokken zijn. Het verhaal dat zo’n beeld vertelt ligt vaak in het contrast: een rode jurk tegenover een pantserschild, een blote arm tegenover een geweer. De onuitgesproken boodschap lijkt dan: “kijk, zelfs vrouwen komen nu de straat op, dan is er echt iets aan de hand.”

De deelname van vrouwen in protesten is echter geen uitzondering: vrouwen zijn al eeuwenlang betrokken in protestacties, revoluties en volksoproeren. “…throughout the seventeenth and eighteenth centuries, women were strongly represented in rebellious crowds,” schrijft Rudolf Dekker is zijn artikel “Women in Revolt, Popular Protest and its Social Basis in Holland in the Seventeenth and Eighteenth Centuries”. (1987)

En juist vrouwen werden afgeschilderd als agressief en vechtlustig, als krijsende half-kinderen die schuimbekkend hun zin proberen door te drukken.“Women were even expected to be rebellious, for they could not help it: it was part of their nature,” schrijft Dekker.

Beelden van kalme jonge vrouwen tijdens protesten, of ze nou gekunsteld zijn of spontaan, zijn kortom aantrekkelijk en spreken daardoor tot een grote groep mensen.

De weergave van het uiterlijk van vrouwen die bij een protest of revolutie betrokken zijn, wordt daarbij in hoge mate bepaald door de politieke voorkeur van degene die de afbeelding maakt. Is een protest moreel juist, dan zijn de vrouwelijke deelnemers meestal knap en jong. Maar als een protest als ontwrichtend en gevaarlijk wordt gezien, dan zijn de vrouwen lelijk. Eugène Delacroix, bijvoorbeeld, schilderde zijn beeldschone blozende Vrijheid ter herinnering aan de Julirevolutie van 1830. Dat was een revolutie die ook wel bekend staat als de revolutie van de gegoede middenklasse: een relatief beschaafde aangelegenheid, waarbij de ene koning voor een andere koning werd ingewisseld.
Ter vergelijking: de vrouwen uit arbeidersklasse die betrokken waren bij de Commune van Parijs in 1871 gingen de geschiedenis in als pétroleuses: foeilelijke wijven die uit pure wraakzucht en slechtheid alle paleizen van Parijs overgoten in olie en af lieten branden.

Dekker noemt een aantal fantastische voorbeelden van dit soort razende vrouwen. In Schiedam in 1653 baarde een boze Oranjegezinde vrouw opzien door heel hard ‘Stront Staten!’ te roepen. In 1787 werd een vrouw gearresteerd in Wassenaar omdat ze Orangistenliedjes zong en haar jurk had gedecoreerd met sinaasappelschillen. Tijdens een Orangistenrel in 1672 werd een burgemeester seksueel geïntimideerd door een groep woedende visvrouwen, die hem omsingelden en vervolgens hun rokken omhoog trokken. En in 1748 in Amsterdam protesteerde een vrouw tegen belastingen door recht tegenover de wetshandhavers te gaan staan, haar rok op te trekken en op haar blote billen te slaan, terwijl ze riep ‘deze is voor jullie!’

Dat laatste levert wellicht een minder mooi beeld op dan een vrouw die met een kalm gezicht het gezag weerstaat. Maar om de rol van vrouwen binnen protestbewegingen in al haar complexiteit te begrijpen, moeten we deze vrouwen niet vergeten.

In Schiedam in 1653 baarde een boze Oranjegezinde vrouw opzien door heel hard ‘Stront Staten!’ te roepen.