Afgelopen dinsdag kregen 100.000 meisjes een brief waarin staat dat zij staan ingeschreven voor de dienstplicht. Minister van Defensie Ank Bijleveld vertelde in een video op Twitter: “Dit hebben we onlangs in het parlement bij wet geregeld en dat doen we omdat meisjes en jongens in dit land gelijke rechten, maar ook gelijke plichten hebben.”. De opkomstplicht voor de militaire dienst is sinds 1997 officieel opgeschort, en ook is de kans klein dat dienstplichtigen daadwerkelijk worden opgeroepen. Het Ministerie van Defensie zegt hierover: “Dienstplichtigen zouden op dit moment alleen kunnen worden ingezet als aanvulling op de professionele krijgsmacht –niet als vervanging van beroepsmilitairen– omdat zij minder snel en minder breed inzetbaar zijn.”

Hoewel er nog twijfels zijn of deze wetswijziging daadwerkelijk leidt tot meer gelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen, hoopt minister Bijleveld vooral dat deze brief leidt tot meer belangstelling van vrouwen voor de krijgsmacht: “Defensie is te belangrijk om alleen aan mannen over te laten.” Momenteel is ongeveer 10 procent van de militairen vrouw. Daarom roept ze “alle meiden in Nederland” op om eens serieus te kijken naar een baan bij Defensie.

Sociale dienstplicht

In 1912 schreef bekend feministe Welmoet Wijnaendts Francken-Dyserink over een sociale dienstplicht voor vrouwen: ‘De gemeenschapsplicht der vrouw’. In dit artikel bespreekt Francken-Dyserink de nationale en internationale discussies omtrent vrouwendienstplicht in 1912. Ze beschrijft hoe er in 1911 een passage in de grondwet opgenomen werd over de dienstplicht: “…dienen ook vrouwelijke Nederlanders geroepen te worden om mede te werken tot handhaving der onafhankelijkheid en tot verdediging van het grondgebied.” Ze schrijft hierover: “De ondergeteekenden, hoewel niet blind voor verschillen zoowel op anatomisch als op geestelijk gebied tusschen man en vrouw, zijn van oordeel, dat ook voor vele vrouwen b.v. op het gebied van administratie, intendance, verzorging van zieken en gewonden een taak ten opzichte van de landsverdediging kan worden aangewezen en dat zij op dit gebied niet behoeft te worden teruggedrongen.” Het archief van Francken-Dyserink is te vinden bij Atria.

Oprichting VHK

De geschiedenis van vrouwen in de Nederlandse krijgsmacht begon op 20 december 1943. Het Vrouwen Hulpkorps (VHK) werd toen als eerste Nederlandse militaire vrouwenkorps opgericht in Groot-Brittanië. Hoewel het VHK onderdeel uitmaakte van de Koninklijke Landmacht, was het niet de bedoeling dat de vrouwen zouden gaan vechten. De vrouwen van het VHK zouden vooral worden ingezet voor sociale en ondersteunende werkzaamheden. In de winnende scriptie van de Johanna Naberprijs 2018, geschreven door Kim Bootsma, is meer te lezen over de geschiedenis en de oprichting van het Vrouwen Hulpkorps (VHK):

“In datzelfde jaar werden er nog twee vrouwenkorpsen opgericht: de vrouwenafdeling van de marine (MARVA) en het Vrouwenkorps van het Koninklijk Nederlands Indisch Leger (VK-KNIL). Ook deze korpsen zouden net als het VHK geen ‘echte’ militaire taken gaan vervullen, maar zich richten op de ondersteuning van, voor vrouwen ontoegankelijke, gevechtseenheden.”

Meer weten over de geschiedenis van de dienstplicht van vrouwen, vrouwencorpsen en militaire vrouwenafdelingen? Het archief van Centraal Selectie Orgaan voor de Militaire Vrouwenafdeling is in te zien bij Atria.

Van verzetsheldin tot eerste vrouwelijke militair

Nederlandse vrouwen kunnen dus al meer dan zeventig jaar militair worden. De eerste Nederlandse vrouw bij de Marine Vrouw Afdeling (MARVA) was Francien de Zeeuw. De Zeeuw (1922-2015) was rijkstelefoniste bij de PTT tijdens de Tweede Wereldoorlog en als verzetsstrijder actief in het verzet. In de aanloop naar de bevrijding sloot ze zich aan bij de partizanen als staflid bij de Ordedienst Oost-Zeeuws-Vlaanderen. Ze was in 1944 nauw betrokken bij de oprichting van de MARVA, waar zij in december 1944 als eerste Nederlandse vrouw in dienst trad. De biografie ‘Van verzetsheldin tot eerste vrouwelijke militair’ is gebaseerd op persoonlijke documenten van en gesprekken met Francien de Zeeuw en familieleden.

Publicaties

In de collectie van Atria is veel te vinden over de vrouwendienstplicht, vrouwen korpsen en vrouwen in militaire beroepen. Enkele uitgelichte teksten en publicaties:

• Frauendienstpflicht: Grundgedanken für eine gezetzliche Regelung 1915
• Naar de nationale dienstplicht van de vrouw? 1930
• Lipstick en een lieve lach
• Attitudes van meisjes in militaire vrouwenafdelingen
• 25 jaar Marva 
• 50 jaar vrouw in de koninklijke landmacht: grepen uit de historie 
• Met vrouwen naar zee. Rapport over ruim een jaar varen met mannen en vrouwen aan boord van Hr. Ms Zuiderkruis
• De integratie van de vrouw op opleidingsinstituten: een evaluatie over het gevoerde beleid, ervaringen en knelpunten op de Koninklijke Militaire Academie Koninklijke Marechaussee […]
• A soldier and a woman: sexual integration in the military 
• De vrouw in de krijgsmacht

Beeld: Het Vrouwen Hulpkorps marcheert in colonne door Wrottesley Park in Wolverhampton, Engeland. © Onbekende fotograaf, ca. 1944. Collectie IAV – Atria