Onderzoek naar de rol van leerkrachten in de seksuele ontwikkeling van scholieren, in opdracht van Stichting School & Veiligheid (SS&V). De lage beoordeling van seksuele voorlichting, het kleine deel van de jongeren die ‘uit de kast durft te komen’ en het signaal dat docenten moeite hebben met het bespreken van seksuele diversiteit, tezamen met vragen hoe leerkrachten omgaan met seksueel grensoverschrijdend gedrag, (ongewenste verspreiding van) sexting en gendernormen, vormen de aanleiding voor dit onderzoek.

Ontwikkeling van seksualiteit

De middelbare school is een belangrijke omgeving voor de ontwikkeling van seksualiteit. Het is de plek waar jongeren veel tijd doorbrengen met elkaar. Ze ontmoeten nieuwe mensen, meten zichzelf met anderen en ontwikkelen hun eigen identiteit. Het is voor velen de plek waar ze leren over seksualiteit en hun eerste vriendje of vriendinnetje ontmoeten. Het vormen van een seksuele identiteit en het experimenteren met seksueel gedrag is dan ook niet los te zien van de pedagogische processen die centraal staan op school. In de kerndoelen van het basisonderwijs, voortgezet onderwijs (onderbouw) en speciaal onderwijs komt seksualiteit op meerdere plekken terug. Zo schrijven de kerndoelen voor dat leerlingen moeten leren over respectvol omgaan met seksualiteit, inclusief seksuele diversiteit. Docenten geven echter aan dat zij het lastig vinden seksuele diversiteit te bespreken in hun klassen.

Seksuele voorlichting

Recent onderzoek naar jongeren en seksualiteit in Nederland laat zien dat jongeren seksuele voorlichting op scholen als onvoldoende beoordelen. Daarnaast verbergen jongeren (de ontwikkeling van) hun seksuele en genderidentiteit wanneer die anders is dan de norm. Slechts 14% van de lesbische, homoseksuele, biseksuele en transgender (lhbt)-jongeren denkt uit de kast te durven komen. Er is vanuit het werkveld een groeiende behoefte aan seksuele voorlichting die jongeren uitnodigt normen rondom gender en seksualiteit te bevragen.

Leren over seksualiteit

Stichting School & Veiligheid wil inzicht krijgen in de manieren waarop leerkrachten op middelbare scholen hun leerlingen kunnen ondersteunen bij het ‘bewust, verantwoordelijk en respectvol omgaan met seksualiteit’. Omdat het bij leren over seksualiteit niet alleen gaat over de boodschap die officieel wordt gecommuniceerd maar ook juist om de impliciete en dagelijkse boodschappen over seksualiteit, ligt de nadruk hierbij op pedagogisch vakmanschap.

Pedagogisch vakmanschap

Het inzien van de effecten van het eigen handelen op het vergroten of verkleinen van de ruimte voor seksuele ontwikkeling vergt pedagogisch vakmanschap. Pedagogisch vakmanschap betreffende seksuele integriteit omvat de kennis, vaardigheden en houdingsaspecten die een docent moet ontwikkelen om in onderwijspraktijken ruimte te scheppen voor seksuele ontwikkeling. Onderwijspraktijken omvatten daarbij alle activiteiten op scholen. Dus niet alleen formele lessen over seksualiteit, maar ook de “verborgen” boodschappen in de dagelijkse lespraktijk en in andere activiteiten op de scholen.

Normen over gender en seksualiteit

Denk bijvoorbeeld aan het gebruik van het scheldwoord ‘slet’ of ‘homo’ dat een docent niet corrigeert. Of een docent die zegt dat een jongen ‘echt een player is’ omdat hij een nieuwe vriendin heeft. Of een meisje dat naar huis wordt gestuurd omdat zij zich te bloot kleedt. Op deze manier worden normen over, en betekenissen van, seksualiteit gecommuniceerd die deel uitmaken van het verborgen curriculum. Er zit geen expliciet plan achter, maar er wordt door de leerlingen wel wat van geleerd. Strikte gender- en seksualiteitsnormen beïnvloeden de ruimte die jongeren ervaren om seksualiteit te ontwikkelen.

Onderzoeksvragen

Vragen die centraal staan zijn:

• Welke situaties vragen om pedagogisch vakmanschap?
• Hoe ziet pedagogisch vakmanschap in relatie tot seksualiteit eruit?
• Hoe spelen privé-opvattingen, ervaringen en houdingen van leerkrachten aangaande seksualiteit een rol in hun interactie met leerlingen?

Lees hier het onderzoek Pedagogisch vakmanschap: Omgaan met seksualiteit op middelbare scholen