Struisvogels op een roze wolk?
‘Drie miljoen vrouwen zijn financieel niet zelfstandig’, twitterde ik in aanloop naar een symposium van platform Wijzer in geldzaken. Een van onze volgers reageerde met ‘Oud nieuws…’.En gelijk had ze, helaas. Het zijn er nog steeds drie miljoen: drie miljoen vrouwen in Nederland (tussen 15 en 65 jaar) verdienen niets of zo weinig dat ze voor hun levensonderhoud afhankelijk zijn van hun eventuele partner, de overheid of anderen. Van de vrouwen met een baan, is bijna een derde deel economisch niet zelfstandig (verdient minder dan 900 euro netto per maand).
Geld genoeg
Atria voerde in 2012 in opdracht van Delta Lloyd het onderzoek ‘Van roze wolk naar financieel bewustzijn’ uit. Belangrijke conclusie: vrouwen ervaren zelf niet dat zij financieel onzelfstandig zijn, in tegendeel. ‘Een beperkt eigen inkomen blijkt voor veel vrouwen voldoende om zich financieel onafhankelijk te voelen’ (Aletta E-Quality, 2012).
Geld(t) niet voor mij
Veel vrouwen staan er niet bij stil dat er in de toekomst iets kan gebeuren, waardoor zij financieel in zwaar weer terechtkomen, zoals scheiding, werkloosheid of ziekte. Vooral als het om hun relatie gaat, is hun vertrouwen groot. Ook zijn ze optimistisch over hun positie op de arbeidsmarkt. Als het al nodig is, verwachten ze makkelijk een baan te kunnen vinden, of hun huidige baan in urenomvang uit te kunnen breiden. Deze onderschatting van de risico’s motiveert dan ook niet om maatregelen te treffen om hun financiële toekomst veilig te stellen.
Bewaar je geld niet waar je man erbij kan…
Met de vraag hoe kennis uit de gedragswetenschappen kan bijdragen aan het vergroten van de financiële zelfstandigheid van vrouwen, ging ik naar de bijeenkomst ‘Stuisvogelpolitiek en Kuddegedrag’ van platfom Wijzer in geldzaken. De vraag ‘Hoe motiveren we Nederlanders tot verantwoord financieel gedrag’ stond centraal. Koningin Máxima, erevoorzitter van Wijzer in geldzaken, trapte af met een aantal inspirerende voorbeelden uit India, waar voorlichters met posters de dorpen intrekken. “Waar kun je dat geld het best bewaren? Niet thuis, waar het door de muizen wordt opgegeten, waar dieven het kunnen stelen en waar je echtgenoot erbij kan! Maar op de bank dus! Want daar levert het rente op, waardoor je meer kunt investeren bijvoorbeeld in je bedrijf.” Een aantal keer benadrukte ze dat informatie persoonlijk moet zijn, praktisch, en aan moet sluiten bij de behoeftes, levenssituatie en cultuur van mensen.
Standaardinstelling
‘Slechts 18% van de Nederlanders kijkt 10 jaar vooruit’, citeerde minister Dijsselbloem van Financën uit de resultaten van onderzoek dat Wijzer in geldzaken jaarlijks houdt onder burgers. Hij is op zoek naar manieren om mensen te motiveren om betere, meer rationele beslissingen te maken, zonder ze de wet voor te schrijven. Van dit zogenaamde ‘nudgen’ (duwtje in de rug geven), gaf Amerikaans psycholoog en gedragseconoom Dan Goldstein veel voorbeelden. Zo leidt het zichtbaar maken van je ‘future self’ via verouderingsfoto’s, tot verstandigere keuzes op de lange termijn. Technologie kan dus heel behulpzaam zijn. Maar ook de manier waarop je de omgeving inricht, bepaalt het gedrag van mensen, dus maak het ze gemakkelijk om verantwoorde keuzes te maken. Hierbij is de ‘default’ van belang, ofwel de standaardinstelling. Goldstein noemde als voorbeeld het percentage donors in een land. Landen waar de standaard is dat je donor bent, tenzij je je uitschrijft, kennen allemaal structureel een veel hoger percentage donors, dan landen waar de standaard is dat je geen donor bent, tenzij je je als donor registreert.
Ingebakken vlieg
Na de lunch trakteerde Marcel Zeelenberg, hoogleraar sociale en economische psychologie van Tilburg University, ons op het inzicht dat menselijk gedrag soms op heel simpele wijze te sturen is. Bekend voorbeeld is de ingebakken ‘vlieg’ in toiletpotten op de herentoilet, zoals op Schiphol. Deze simpele vlieg zorgt voor een spetterreductie van maar liefst 75%. En echt niet doordat de mannen die deze wc’s bezoeken bewust nadenken over hun plasgedrag. Verder benadrukte Zeelenberg vooral voor het testen van interventies, want dat is essentieel om (eventueel) bij te sturen als iets niet blijkt te werken.
Gedragsverandering op de lange termijn
Tijdens de paneldiscussie gaven experts hun visie op gedragsverandering op terreinen als voeding, voorkomen van zwerfafval, verkeer en belastingen. Campagnes voor gedragsverandering zijn altijd een combinatie van –vaak grappige – mediacampagnes en samenwerking met verschillende partijen. En voor sommige vormen van gedrag zijn nu eenmaal regels nodig: zo geldt niet voor niets een maximumsnelheid op wegen. Gita Salden, directeur Financiële Markten van het ministerie van Financiën en voorzitter van Wijzer in geldzaken, sloot de bijeenkomst af met een kernachtige samenvatting. Oplossingen voor verantwoord financieel gedrag liggen in de richting van technologie en zijn dichtbij in je omgeving. Verder benadrukte ze dat experts zich moeten realiseren dat niet iedereen druk bezig is met zijn of haar financiën. De inzet van standaardproducten kan daarom een hulpmiddel zijn. Verder pleitte ze voor een lange-termijnaanpak.
Emancipatiebeleid: ‘Just do it by design’?
Vergroten van de financiële zelfredzaamheid van economisch onzelfstandige vrouwen is een belangrijk doel van het emancipatiebeleid. De inzichten van de verschillende experts van de platformbijeenkomst kunnen behulpzaam zijn bij dit complexe vraagstuk. Misschien is inzetten op het vergroten van de bewustwording niet de belangrijkste keuze. Wellicht levert het veranderen van ‘standaardinstellingen’ wel veel meer op. Of, zoals Goldstein het treffend zei: “Just do it by design!” Als we beleidsmakers tenminste kunnen overtuigen van het belang en het verwachte resultaat. Denk bijvoorbeeld aan de invoering van een continurooster op basisscholen als standaard, waar nu nog ‘de overblijf’ een optie is waar je bewust voor moet kiezen. Met dank aan deze inspirerende platformbijeenkomst blijf ik toch zitten met één vraag. Zou er voor deze kwestie ook een ‘vlieg’ te verzinnen zijn, waardoor financiële struisvogels bijna vanzelf van hun roze wolk afglijden…?
Agnes Jansen is mediapsycholoog. Zij werkte als PR- en communicatiemedewerker bij Atria.
