Geroofde archieven in Tweede Wereldoorlog
Tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft de Duitse bezetter veel materiaal uit Nederlandse musea, archieven en van particulieren geroofd en meegenomen naar Duitsland. Een deel daarvan vonden de Amerikanen tijdens de bevrijding van Europa in 1945. Zij gaven het materiaal terug aan de landen van herkomst of namen het mee naar de Verenigde Staten. Maar waar een groot deel van het verdwenen materiaal was gebleven, bleef decennia onbekend.
Speciaal archief in Moskou
Pas 47 jaar later – begin 1992 – ontdekte historicus en Ruslandkenner Marc Jansen dat in Moskou een zogenaamd Speciaal Archief stond waarin kilometers archieven lagen. Ook de Russen hadden tijdens hun bevrijdingsoffensief in 1945 veel archieven en kunstwerken aangetroffen en daarna meegenomen naar de Sovjet-Unie. Vanaf 1992 hebben vooral de algemeen rijksarchivaris van Nederland, de Nederlandse ambassade in Moskou en het ministerie van Buitenlandse Zaken zich ingezet om het materiaal terug te halen naar Nederland. In mei 2003 zijn de geroofde archieven eindelijk geretourneerd aan de rechtmatige eigenaren.
28.000 stukken terug
Ruim 28.000 stukken, ongeveer 5 strekkende meter archiefstukken, foto’s en documentatiemateriaal, zijn geretourneerd. Allemaal materiaal dat tussen 1935 en 1940 door het Internationaal Archief voor de Vrouwenbeweging – vooral door Rosa Manus – was verzameld.
- archiefstukken van personen (o.a. Aletta Jacobs, Rosa Manus en Betsy Bakker-Nort) en van organisaties (o.a. Arbeid Adelt en de Nederlandsche Vereeniging van Werkende Vrouwen)
- honderden foto’s van congressen, optochten, bijeenkomsten en personen
- biografische knipsels
- brochures, pamfletten, nieuwsbrieven, congresverslagen en enkele afleveringen van tijdschriften
Een aantal stukken die zijn teruggekeerd
Hieronder kunt u een aantal stukken die zijn teruggekeerd bekijken. U kunt ze allemaal digitaal via de website of in de studiezaal van Atria inzien.
Gedeelte van een visum van Aletta Jacobs, Collectie IAV-Atria.
Dit visum was verstrekt op 6 mei 1915 om te kunnen reizen in Duitsland en het toenmalige Oostenrijk-Hongarije.
© onbekend, Collectie IAV-Atria
Foto van een handtekeningenactie voor ontwapening door het Peace and Disarmament Committee van de Women’s International Organisations. Op 6 februari 1932, op de ontwapeningsconferentie te Genève werden 9.000.000 handtekeningen aangeboden.
Wiesbaden, 1929, © onbekend, Collectie IAV-Atria
Het teruggekeerde materiaal bevat ook vele honderden foto’s. Bekende, maar ook minder bekende, zoals deze van Rosa Manus en Mia Boissevain, de initiatiefneemsters van de Tentoonstelling De Vrouw 1813-1913.
Over het jatten van schatten
Persoonlijk verslag van Mineke Bosch over haar bezoek aan het Moskouse archief en het meenemen van een foto van Rosa Manus, één van de oprichtsters van het IAV.
Mijn bezoek aan het Osoby Archiv te Moskou, Lover, 2003, nr. 2
Raubgut-project
Ex libris Rosa Manus, © onbekend, Collectie IAV-Atria
Het Raubgut-project in Duitslang beoogt boeken die in de periode 1933-1945 door de nazi’s buit zijn gemaakt, te retourneren aan de rechtmatige eigenaar. Tot nu toe werden 9 boeken hoogstwaarschijnlijk uit de Collectie IAV teruggevonden in de magazijnen van de Zentral- und Landesbibliothek uit Berlijn. Twee hadden het ex libris van Rosa Manus en een ander het stempel van het IAV. Deze boeken zijn op 3 december 2015 teruggegeven aan Atria. Beroepsarbeid der gehuwde vrouw (ca 1921) van de Groningse juriste Betsy Bakker-Nort (later Tweede Kamerlid) is een van de teruggekeerde boeken.
