Lieve lezer, zoals u weet gaat u dood. Het leven is eindig en we zitten allemaal in hetzelfde zinkende schuitje. Daarom wil ik een term introduceren die ik van de Belgische psycholoog Dirk de Wachter heb geleerd: ecologische automutilatie. Dat is hoe hij onze huidige omgang met het klimaat verwoordt. Een wereldwijde verwonding van onszelf, mensen, fragiele bewonertjes van dit aardse bolleke. De aarde, een wereldwijde Ander die het zwaar te verduren heeft onder ons ongebreidelde verlangen naar spullen, reizen, vrijheid en geluk. De aarde die eigenlijk geen Ander is, maar waar we onherroepelijk deel van uitmaken.

Onze sterfelijkheid ligt aan de basis van het buitensluiten van de Ander

Misschien moeten we, voordat we ons over haar/het/hem/? buigen, dus eerst eens kijken naar onszelf. Misschien is het onze eigen sterfelijkheid die we het liefst vergeten, die we collectief projecteren op de grond onder onze voeten. Filosofe Martha Nussbaum schrijft dat het de walging is van ons eigen lichaam, en daarmee allicht onze kwetsbaarheid, dierlijkheid en uiteindelijk onze sterfelijkheid, die aan de basis ligt van het buitensluiten van de Ander. Onze walging van onszelf — want ja laten we eerlijk zijn, we stinken vaak en we zijn niet altijd mooi — projecteren we op wie op een bepaald moment afwijkt van een (ingebeelde) norm. We verwijten die ander de viesheid die eigenlijk onszelf toekomt. Om onszelf een beetje schoon te voelen en ons af te sluiten van het naderend verval.

Misschien is dat waarom we ecologische en andere ethische rampen van ons af kunnen schudden en vrolijk verder kunnen met ons comfortabele plastieken leefpatroon, ondanks waarschuwingen die ons wijzen op ‘hoe laat het is’ (twee voor twaalf). Dat ene plastic bekertje wegwerpen maakt toch geen verschil? De regen spoelt het wel weg, of de vuilnisman raapt het op. Laat een ander de verantwoordelijkheid nemen voor mijn (mentale) rotzooi. Of, zoals schrijver Paul Kingsnorth zegt het probleem is dat we, letterlijk, onze eigen shit niet opruimen. We spoelen de wc door en vragen ons geen seconde af waar onze poep terechtkomt.

Onze onzorgvuldigheid met de aarde is dezelfde onzorgvuldigheid ten opzichte van onszelf

Ondertussen zitten we thuis met depressies en burn-outs, gevangen in het idee dat we alles zelf moeten kunnen en dat geluk de norm is, die bovendien te koop is. Shopping is cheaper than therapy, wordt wel eens gezegd. Maar het Verlichtingsidee dat we autonome rationele wezens zijn is achterhaald: we hebben elkaar nodig en verdriet hoort bij het leven Dat kunnen we delen. Onze onzorgvuldigheid met de aarde is dezelfde onzorgvuldigheid ten opzichte van onszelf. We moeten onszelf, en de generaties na ons beter beschermen.

‘Vrouwelijke’ arbeid moet zijn herintrede maken

Dat is ook de boodschap die ecofeministe Vandana Shiva uitdraagt. Want feminisme heeft alles met ecologie te maken. Ons huidige model, waarin we de water- en voedselsystemen vernietigen is onhoudbaar, of met andere woorden: dom. Our challenge really is against stupidity. Onze grootste uitdaging is de stupiditeit van het denken waarin we gevangen zitten. De stupiditeit van het idee dat we gif nodig hebben om ons van voldoende voedsel te voorzien. Waarin we geleerd hebben dat onze geschiedenis enkel bestaat uit oorlogen, geweld en ‘mannelijke’ heldendaden. Dat huiselijk of fysiek werk ondergeschikt en onbelangrijk is. Echt werk, waar we geld en dus waarde aan verlenen, dat is volgens onze maatschappelijke normen niet het huishouden of het zorgen voor de familie. En dat, zegt Shiva, is stupide. We moeten daarentegen de traditioneel gezien ‘typische vrouwelijke’ arbeid herwaarderen, met name, de zorg dragen voor elkaar, het koken, en het houden van een moestuin. We moeten anders leren zorgen, omzien naar elkaar. Die kennis, die vrouwen eeuwenlang op elkaar hebben overgedragen, is de kennis die we nodig hebben, als we een toekomst willen op deze planeet.

De kennis, die vrouwen eeuwenlang op elkaar hebben overgedragen, is de kennis die we nodig hebben, als we een toekomst willen op deze planeet

Het antwoord, met andere woorden, op onze ecologische automutilatie, is een herwaardering van zorgen, koken, wassen. Een herwaardering voor de arbeid van je oma, van mantelzorgers, onderbetaalde serveersters/kledingmakers/tuinmannen- en vrouwen. Een erkenning van het feit dat we deel uitmaken van grote ecologische systemen, van de natuur. Een liefde voor de voedselketens, waar we allemaal van afhankelijk zijn voor ons bestaan.

Kwetsbaarheid hoort bij het leven. Stervende zijn is het leven. Maar misschien hoeven we in onze eigen doodsdrift niet de aarde mee ten onder te nemen. Misschien kunnen we in de eerste plaats onszelf vergeven voor ons fysieke en mentale beperkt-zijn, en zorgdragen voor onze medebewoners op onze kleine grote bol.

Saskia Kroonenberg is PhD student aan de Universiteit van Keulen. Haar onderzoek gaat over het begrip “moedertaal” in een geglobaliseerde wereld. Ze publiceerde ook in Historica en deFusie.