Roze literatuur
Bestaat er eigenlijk zoiets als ‘roze’ literatuur of LHBT-literatuur? Het is de vraag die tijdens de 20e editie van de jaarlijkse literaire avond Uit de boekenKast wordt gesteld. En dezelfde vraag als alle voorgaande jaren overigens.
Nina Polak en Hanna Bervoets gaan deze avond in op de betekenis van het werk van Andreas Burnier voor de huidige generatie schrijvers. Polak en Bervoets zijn schrijfsters en lesbisch (dat laatste wist ik niet) en Andreas Burnier (1931-2002) was pionier met de literaire verkenningen van haar lesbische geaardheid en bovendien transgender voor het woord bestond.
Burnier werd geboren als Catharina Irma Dessaur. Elizabeth Lockhorn, de biografe van Burnier licht vanavond haar leven en werk toe. Ze vertelt hoe de joodse Burnier als kind tijdens de oorlog bij talloze onderduikadressen werd ondergebracht en over de transformatie die ze doormaakte. “Ze ging weg als een meisje met twee vlechtjes en kwam terug als een boerenjongen, door haar moeder nauwelijks herkend.” Als kind zwom ze in het zwembad het liefst stiekem tijdens het ‘jongensuur’. Later als student kocht ze van haar eerste zelf verdiende geld een mannenpak waarmee ze zich als een van de heren in het café begaf. Ze was “een leven lang ontheemd” en “lesbisch, joods, gescheiden” in geen enkel hokje thuis.
De vraag wat Burnier voor de huidige generatie schrijvers betekent is een lastige, want voor Polak en Bervoets vormt deze avond eigenlijk de eerste kennismaking. Toch is het, erkennen beiden, ongelooflijk wat er allemaal is veranderd en mogelijk is geworden. Burnier schreef over uiterst controversiële onderwerpen waar eigenlijk nog geen taal voor was. Er is een lange weg afgelegd. Bervoets’ laatste boek gaat over een homoseksuele man die terugblikt op zijn driehoeksverhouding met twee vrouwen. Polaks’ boek We Zullen niet te pletter slaan is een portret van een uit elkaar gevallen lesbisch gezin.
Waar Burnier in een soms beklemmend normatieve maatschappij in opspraak raakte en tegenwerking ondervond – haar benoeming tot hoogleraar criminologie dreigde om haar geaardheid zelfs teruggedraaid te worden – daar valt het Bervoets en Polak op dat queer thema’s in het werk van hun generatie niet eens door de kritieken worden opgepikt. Niemand valt meer over een openingszin als: “Hun moeder verliet hun moeder op de dag dat de nieuwe keuken arriveerde.” Waar dat aan ligt? Polak: “Het is óf blindheid, óf extreme verdraagzaamheid, of iets daar tussenin.”
Elizabeth Lockhorn is het ook opgevallen: “de enorme vanzelfsprekendheid waarmee dingen kunnen worden gesteld, zonder uitleg.” Maar ook Burnier liet zich niet vastpinnen op haar identiteit. Lockhorn: “Haar boeken gaan zeker niet alleen over haar uitkomen of haar wens een jongetje te zijn. Ze heeft op uiteenlopende debatten, waaronder het euthanasiedebat, een stempel gedrukt. Ze wilde niet in een wereldje zitten en had een hekel aan hokjes.”
Lockhorn wil Polak, Bervoets en het publiek dan ook graag iets meegeven. Een advies dat haar door Maaike Meijer voorafgaand aan de avond op het hart is gedrukt, namelijk: laat zien dat lesbisch zijn geen groepsidentiteit is, maar een individuele kwestie. Ze citeert Meijer: “Zeg in godsnaam dat lesbisch zijn maar één facet van het leven is. Lesbische vrouwen moeten zich absoluut niet tot lesbo’s laten reduceren.”
Marischka Verbeek, al 20 jaar het boegbeeld van Savannah Bay die de avond organiseert, grijpt de gelegenheid aan om de avond op gepaste wijze af te sluiten: “Het gaat om het delen van verhalen. Ons motto is niet voor niets Sharing stories.”
Dus bestaat er zoiets als LHBT literatuur? De vraag is niet beantwoord, en waarschijnlijk bestaan er 100 antwoorden. Het is bijzonder dat we in een tijd en op een plaats leven waarin je geaardheid niet meer per definitie stof doet opwaaien. Maar misschien hoeft de kleur ook niet helemaal te verdwijnen. Stof genoeg voor zeker 80 mooie edities van Uit de boekenKast waarin dezelfde vraag wéér gesteld mag worden.
Uit de Boekenkast wordt elk jaar georganiseerd door boekhandel Savannah Bay, gespecialiseerd in boeken op het gebied van genderstudies en homoseksualiteit. Dit is een verslag van de 20e editie die plaats vond op 22 juni 2016. Foto door Andrea Roëll. Vlnr: Marischka Verbeek, Hanna Bervoets, Nina Polak, Elisabeth Lockhorn.
