Eerlijk delen en niet slaan
Met deze titel lijkt het er op dat ik weer een blog over de opvoeding van kinderen ga schrijven. Helaas, ‘Eerlijk delen en niet slaan’ is ook een zin die volwassenen regelmatig zouden moeten gebruiken om elkaars gedrag bij te sturen. Het is tevens de definitie die Anja Meulenbelt geeft voor het begrip feminisme in haar nieuwste en 41e boek ‘Feminisme, terug van nooit weggeweest’, waarvan donderdag 22 juni bij Atria de lancering was. En het gaat Meulenbelt er niet om dat we ons speelgoed delen, maar de privilegés, kansen en mogelijkheden die we hebben.
Feminisme en socialisme
Volgens Meulenbelt zouden de groepen mensen die zich inzetten voor feminisme, socialisme en antiracisme elkaar veel vaker moeten opzoeken. Niet om gezellig bij te kletsen, maar omdat het bittere noodzaak is in een maatschappij waarin extreemrechts steeds groter wordt.
Ze vraagt zich tevens af of neoliberalisme wel samengaat met feminisme. Zoals sprekers Sarah Bracke en Dylan van Rijsbergen aangaven; hoogopgeleide mensen met een goede baan hebben het druk en gaan steeds meer werk uitbesteden. Het reproductieve (zorgen, schoonmaken, opruimen) en laag- of onbetaalde werk wordt uitbesteed ten bate van het productieve en (beter) betaalde werk. Vaderschap lijkt in onze maatschappij bijvoorbeeld nog steeds een soort hobby te zijn, waar je tijd voor kan maken door vakantie op te nemen, in plaats van dat het erkend en gewaardeerd wordt als een noodzakelijke taak die nodig is om de maatschappij draaiende te houden. Het is belangrijk, menen de sprekers, dat we ons realiseren dat al het uitbestede werk ook gegenderd en geracieerd is. Welke mogelijkheden hebben de mensen met deze taken om te emanciperen?
De Duitse filosoof Immanuel Kant zou het waarschijnlijk nooit eens zijn geweest met de ideeën van het feminisme en het socialisme, maar ik vind dat zijn Categorische Imperatief hier wel van toepassing is: ‘Gebruik een mens nooit alleen als middel, maar ook altijd als doel op zich.’ Dat we onszelf en anderen ook als middel inzetten is onvermijdelijk, maar we mogen elkaar dus niet enkel en alleen op die manier bekijken.
Buiten de controle én niet bedreigend
Ik hoor sommige mensen wel eens mopperen over ‘die afschuwelijke Zwarte-Piet-discussie, die afschuwelijke Brexit en dat afschuwelijke Oekraïne referendum’. Ze willen het houden zoals het nu allemaal is, willen het vooral positief houden. Maar tussen de regels door hoor ik: ‘als minderheden en lager betaalden braaf overal ‘ja’ en ‘amen’ op zeggen en zich aanpassen, dan zullen wij proberen ze niet weg te pesten of weg te zetten.’ Zoals iemand uit de zaal tijdens de boeklancering zei; “We mogen niet meer boos zijn.” Boos zijn lijkt gezien te worden als onaangepast en ondankbaar.
Maar een dergelijke zienswijze vind ik niet getuigen van respect. Voor veel mensen in Nederland betekent respect dat iedereen zijn eigen dingen kan denken en doen. Ik zou dat zelf in eerste instantie ook gezegd hebben. Maar die houding kan er ook toe leiden dat we ons niets van elkaar aantrekken. Een paar maanden terug stuitte ik op teksten van denkers die de volgende notie van respect hanteren: respect is accepteren dat de ander buiten je macht ligt, maar wel invloed op jou kan hebben. Respect ligt dus op die lijn tussen verwachten dat men met elkaar een eenheid vormt en hetzelfde denkt en doet, en verwachten dat iedereen haar eigen gang gaat en zich niet met elkaar bemoeit. Dat is nog niet zo makkelijk. Psychoanalyticus Jessica Benjamin weet dit proces in haar boek ‘The shadow of the other’ goed te omschrijven, wanneer zij zegt dat alleen al het bestaan van anderen ons eigen gebrek aan controle blootlegt. Daardoor zijn we geneigd te assimileren met de ander of die ander te zien als een hulpeloos, irrationeel object. De vraag of een individu kan relateren aan de ander zonder te assimileren en zonder de ander te objectiveren, is volgens Benjamin gerelateerd aan een politieke vraag: kan een samenleving de ander erkennen zonder de ander te zijn of te worden?
De ander zien als buiten de controle én niet-bedreigend. Taal en dialoog spelen daarbij een belangrijke rol. En zoals vorige week donderdagavond bleek: luisteren is ook belangrijk. Luisteren naar de ervaring van de ander en je bewust zijn van de privileges die je hebt.
Wij, verschillend
Ik krijg zelf wel eens het idee dat ‘underdogs’ als laaggeschoolden, laagbetaalden, vrouwen, migranten, zwarten, moslims, LHTBI’s, gehandicapten tegen elkaar uitgespeeld worden(ondanks het feit dat er ook veel overlappen zijn tussen deze groepen). Is het echt noodzakelijk dat zorg en huishouden worden uitbesteed aan andere vrouwen en migranten, zodat vrouwen dezelfde carrière als mannen kunnen hebben? Is het echt noodzakelijk dat moslims en vluchtelingen het land uit gaan, zodat witte lager geschoolden en werklozen een goede baan en een fatsoenlijke woning kunnen krijgen? Is het echt nodig het milieu te beschadigen, zodat we een gerieflijk leven kunnen leiden?
Ik denk dat het antwoord op deze vragen ‘nee’ is. En volgens mij werd dat bevestigd door Meulenbelt en andere sprekers toen zij benadrukten dat dergelijke groepen, ondanks hun verschillen, zich wel iets van elkaars lot moeten aantrekken.
Mogen we dan geen kritiek meer op elkaar leveren? Natuurlijk wel. Maar wees vooral niet bang om ook kritiek te ontvangen, hoe pijnlijk dat ook kan zijn. Luister en ga het gesprek aan.
In het nawoord sloot Renée Römkens als directeur van Atria de avond af met de quote: “Het meest politieke woord is ‘wij’.”
Ik denk dat er uiteindelijk alleen een begrip als ‘wij’ kan bestaan als we niet één en hetzelfde zijn, maar verschillend. En andersom; verschillen doen er pas toe als er een ‘wij’ gevormd wordt, als we iets samen doen, als we ons iets van elkaar aantrekken.
Kortom; wat we tegen kinderen zeggen, mogen we ook wel eens op onszelf gaan betrekken: goed luisteren, eerlijk delen en niet slaan!
Barbara Passchier is pedagogisch medewerker in de kinderopvang en liep daarnaast stage bij Atria voor haar opleiding Toegepaste Filosofie.
Beeld: © Anja Meulenbelt 2017
