Vandaag associeert iedereen mondkapjes met corona. We dragen ze allemaal in het belang van onze medemens en proberen elkaar zo te beschermen tegen het coronavirus. Wanneer je een mondkapje draagt, neem je de overheidsmaatregelen serieus. Echter tandartsen, fabrieksmedewerkers en scheikundeprofessoren gebruiken mondkapjes  al jarenlang. Precies vijftig jaar geleden werden mondkapjes ook voor iets heel anders ingezet: een ludieke actie van Dolle Mina.

Huishoudbeurs

Op 25 april 1970 voerde een groep van vijftig Dolle Mina’s een ludieke actie op de internationale Huishoudbeurs in de RAI, in Amsterdam. Ze protesteerden tegen giftige stoffen in waspoeder, maar ook tegen de verstikkende rol van huisvrouw waartoe veel vrouwen in deze tijd veroordeeld waren. Met mondkapjes op en laboratoriumjassen aan, strooiden ze waspoeder rond en veegden ze het met bezems over de vloer. De bezoekers van de beurs kregen zelf ook mondkapjes aangereikt om hen te behoeden tegen de ‘vergiftiging van het huishouden.’ Deze actie is, net als veel andere acties van de Dolle Mina’s, destijds ook op de televisie uitgezonden. In een reportage van de NOS is te zien hoe de politie wordt opgeroepen om de orde op de beurs te herstellen. De arrestantenwagen komt naar de RAI en trekt de aandacht van de Dolle Mina’s, die vervolgens de wagens met hun bezems te lijf gaan.

Huishoud-protesten

Voor de bezoekers moest het vast een hilarisch gezicht zijn geweest om de Dolle Mina’s met bezems op de arrestantenwagen af te zien rennen. Toch had de actie een serieus doel. Met de mondkapjes en hun labjassen wilden de actievoerders een statement maken: ‘werken in het huishouden terwijl we gedwongen zijn om met giftige stoffen te werken? Dat willen we niet!’ Op het zogenaamde ‘actielijstje’ van Dolle Mina stond bovendien dat de actiegroep wilde protesteren tegen de ‘slavinnenrol’ voor huisvrouwen.

Ondergeschikte rol

In de jaren ’50 was het de norm dat vrouwelijke ambtenaren de dag na hun bruiloft hun ontslag kregen aangezegd, en dat zij na hun huwelijk huisvrouw en moeder zouden worden. Veel vrouwen waren het hier niet mee eens, zij wilden graag doorwerken nadat ze waren getrouwd! Door een motie van PvdA-kamerlid Corry Tendeloo is er in 1956 een eind aan deze wet gemaakt. Toch bleven veel huisvrouwen ondergeschikt: ze moesten luisteren naar wat hun man zei. De man des huizes bleef in veel gevallen bepalen wat de vrouw wel en niet deed, en vrouwen voelden zich beperkt in hun kansen zich maatschappelijke te ontplooien.

Kritische noot

Logisch dus dat de vrouwen het zat waren om als minderwaardige huisvrouw behandeld te worden waardoor ze gingen protesteren. Toch zit er ook een andere kant aan het verhaal van de huisvrouwen in de jaren ’80. De Dolle Mina’s protesteerden tegen de ondergeschikte rol in het huishouden, maar dat de Dolle Mina’s vooral middenklasse witte vrouwen waren, hoor je bijna nergens. In veel minder welgestelde gezinnen was het voor vrouwen niet eens mogelijk om huisvrouw te worden, dit kon het gezin simpelweg financieel gezien niet veroorloven. In dit licht is een term als ‘slavinnenrol’, zoals gebruikt door de Dolle Mina’s, erg ongelukkig gekozen.

Een deel van deze werkende vrouwen had misschien best huisvrouw willen zijn, en vonden de protesten van de Dolle Mina’s maar aanstellerij: Dolle Mina’s hadden ten minste de ‘luxe’ om thuis te blijven. Wat had die groep aan de protesten? Was er ook aandacht voor vrouwen die behalve met seksisme, ook te maken kregen met racisme en andere vormen van discriminatie?

Onderlinge verschillen

In een interview met de Trouw praten Dolle Mina’s Nel Willekens (75) en Maria Boone (82) over dit kritiekpunt op de Dolle Mina’s. “De Dolle Mina’s waren in eerste instantie een kleine, selecte club, met een goede opleiding”, erkent Willekens. De mannen schoten omhoog, maar door de acties van Dolle Mina waren ook eindelijk de vrouwen aan de beurt om bijvoorbeeld te kunnen werken. “Dat was zo’n bevrijdende gedachte. We hadden het niet over racisme of transgenders. We waren ons van die begrippen niet bewust.” Volgens Boone kwamen ze er pas veel later achter dat klassenverschillen ook meespeelden in ervaringen, bewustzijn en gevoelens. Tegen de tijd dat dat besef doordrong tot de Dolle Mina’s, was de massabeweging al zo goed als uit elkaar gevallen. Ten onder gegaan aan onderlinge verschillen en geruzie.

Huisvrouw-zijn was 50 jaar geleden voor veel vrouwen een beperkende rol, en het is goed dat de Dolle Mina’s met acties als deze bij de Huishoudbeurs benauwende genderstereotypen op de kaart hebben gezet. Toch was Dolle Mina niet zo inclusief als je zou hopen. Het feminisme en het onderwerp huishouding houdt meer in dan dat we op het eerste moment denken.

Huisvrouw anno 2020

Het is vijftig jaar later: mondkapjes zijn niet meer nodig om te protesteren tegen giftige stoffen in schoonmaakmiddelen. Maar hoe is het gesteld met de rolpatronen tussen mannen en vrouwen? Vrouwen zijn de laatste vijftig jaar steeds meer gaan werken en zij zijn ook meer uren gaan werken. Toch is het zo dat er in veel gezinnen nog steeds wordt verwacht dat de vrouw het huishouden en de zorgtaken op zich neemt, omdat dit ‘hoort’. Uit het onderzoek ‘Ons geld’ (2018) van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) blijkt dat slechts één van de vier koppels tijdens de zwangerschap praat over de taakverdeling in huis. Bij de rest wordt aangegeven dat het ‘gewoon zo loopt’. Ook Atria’s onderzoek i.s.m. het SCP ‘Lekker Vrij?’ laat zien dat vrouwen nog steeds het meeste ‘emotiewerk’ op zich nemen waardoor zij zwaarder belast worden, ook in hun vrije tijd.

Beklemmende stereotypen

Het is al een eeuwigheid zo dat vrouwen het huishouden (grotendeels) op zich nemen. Is dat de reden waarom het nog steeds zo is? Een kwestie van gewenning en traditie? Ik pleit voor een maatschappij waarin we deze gendernorm die vaak nog steeds met de paplepel wordt ingegoten (zoals een kinderkeuken en speelgoed-dweil als ‘meisjesspeelgoed’) achter ons laten. We moeten af van stereotypen die ons belemmeren in een werkelijk vrije ontwikkeling.

De Dolle Mina’s hebben met hun acties veel issues op de kaart gezet, maar de strijd is nog lang niet gestreden. Het is natuurlijk prima als vrouwen zich gelukkig voelen met een overwegend zorgende rol. Er is niks mis met ‘huisvrouw’ zijn, tenzij dit geen bewust gemaakte keuze is en de vrouw het alleen doet omdat de maatschappij dat bepaalt. Ook mannen moeten zich bovendien vrij kunnen voelen in het oppakken van zorgtaken, zonder dat anderen of zijzelf zich daardoor als minder ‘man’ zien.

Speelgoed-dweil en speelgoedkeuken

Laten we de speelgoed-dweil en speelgoedkeuken niet alleen voor meisjes, maar voor alle kinderen maken. Jong geleerd is oud gedaan! Misschien kunnen we ook wat Dolle Mina-mondkapjes toevoegen aan de speelgoedafdeling. Dan gieten we kinderen geen benauwende gendernormen met de paplepel in, maar feminisme waar iedereen beter van wordt. Een feminisme in de breedste zin van het woord, dat iedereen de kans geeft zelf te kiezen en zich zonder belemmeringen te ontplooien.

Lucas Versteeg (21) is vierdejaarsstudent Journalistiek op de Christelijke Hogeschool Ede. Hij schrijft en leest graag over maatschappelijke onderwerpen zoals gender en feminisme. In de toekomst hoopt hij betekenisvolle verhalen te kunnen schrijven als professioneel journalist. De Atria Reporters maken dit jaar een publicatie in het kader van 50 jaar Dolle Mina. Lees hier meer over de Atria Reporters van 2020. 

Meer weten over Dolle Mina? Kijk op onze pagina over de online tour Door Dolle Mina of bekijk de YouTube livestream van de Dolle Mina lezing met Mandu Reid.
Wil je op school aan de slag met Dolle Mina? Bekijk dan ons onderwijsprogramma De lessen van Dolle Mina.

Beeld: Maya Pejic, 1970, Collectie IAV-Atria