Rosa Manus was actief in de nationale en internationale vrouwenbeweging en medeoprichtster Internationaal Archief voor de Vrouwenbeweging (IAV – huidige Atria).
Zij was de dochter van Henry Philip Manus, tabakshandelaar, en Soete Vita Israël.

Wie: Rosa Manus
Geboortedatum: 20 augustus 1881
Geboorteplaats: Amsterdam, Nederland
Sterfdatum: 28 april 1942
Plaats van overlijden: Bernburg, Duitsland

Het leven en werk van Rosa Manus

Rosa Manus (geboren als Rosette Susanna Manus) was één van de oprichtsters van het Internationaal Archief voor de Vrouwenbeweging en organiseerde vele Nederlandse en internationale congressen op het gebied van vrouwenrechten en pacifisme.

Rosa was de tweede van zeven kinderen in een gegoed liberaal joods gezin. Rosa ging naar de MMS in Amsterdam en daarna naar een kostschool in Zwitserland. Zij wilde graag gaan werken, had plannen voor een modewinkel, maar haar vader verbood het haar. Een meisje uit hun kringen ging niet werken voor de kost. Liefdadigheidswerk, wat wel voor meisjes uit haar kringen was toegestaan, bevredigde haar niet.

Via het damescircuit in Amsterdam werd haar gevraagd mee te doen aan een klompendans tijdens het derde internationale congres van de Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht in 1908. Ze stemde daarin toe en ging bovendien helpen bij de informatiestand voor buitenlandse gasten, omdat haar kennis van vreemde talen daar goed van pas zou komen. Dit was het begin van haar betrokkenheid bij vele congressen en evenementen van de Wereldbond en de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht. Zij raakte goed bevriend met de presidente van de Wereldbond, Carrie Chapman Catt, en maakte in 1922 met haar een wereldtournee.

Rosa Manus bleek niet alleen te beschikken over een goede kennis van vreemde talen, maar ook over organisatietalent en goede sociale vaardigheden. Ze wist kloven tussen mensen te overbruggen en ontwikkelde een stevig internationaal netwerk. Ze nam zitting in besturen van onder andere de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht, later Vereeniging van Staatsburgeressen, de Wereldbond en de Internationale Vrouwenbond voor Vrede en Vrijheid.

De Vrouw 1813-1913

Manus organiseerde samen met Mia Boissevain de tentoonstelling ‘De Vrouw 1813-1913’ waar 300.000 bezoekers op af kwamen. Toen Aletta Jacobs tijdens de Eerste Wereldoorlog vrouwen uit oorlogvoerende en neutrale landen bijeen wilde brengen, nam Rosa Manus een groot deel van de organisatie van het Internationale Vrouwencongres (1915) op zich. In 1932 wist ze meer dan 8 miljoen handtekeningen bij elkaar te krijgen van vrouwen uit 56 landen, die zij overhandigde aan de voorzitter van de Volkenbond tijdens de ontwapeningsconferentie in Genève. Hij was onder de indruk en vroeg haar om mee te werken aan de organisatie van het ‘Rassemblement Universel pour la Paix’ in 1936 waar zoveel mogelijk vredesorganisaties uit zoveel mogelijk landen bijeen moesten komen in een protest tegen oorlog en fascisme.

In 1935 richtte Rosa Manus samen met Johanna Naber en Willemijn Posthumus-van der Goot het Internationaal Archief voor de Vrouwenbeweging (IAV – huidige Atria) op. Daar kon Rosa haar collectie documentatie kwijt die zij in de loop van de jaren had verzameld en het archief van Aletta Jacobs dat zij had gekregen. Kort voor de inval van Duitsland in Nederland bracht zij ook haar eigen archief over naar het IAV, omdat zij hoopte dat het daar veiliger zou zijn dan bij haar thuis. Het bleek niet zo te zijn, een paar maanden later werd het IAV helemaal leeggehaald en verdween al het materiaal naar Duitsland. Zij was zich goed bewust van de dreiging die er voor haar als joodse van het nazisme uitging. In 1933 was zij voorzitster geworden van het Neutraal Vrouwen-Comité voor Vluchtelingen dat de joodse vluchtelingen uit Duitsland steunde.

Op 16 augustus 1941 werd Rosa Manus, gearresteerd vanwege haar “pacifistische en internationale neigingen”. Eerst ging zij naar de gevangenis in Scheveningen, later werd zij getransporteerd naar Ravensbrück. De familie kreeg in mei 1942 een melding uit Ravensbrück dat Rosa was overleden, maar het Rode Kruis gaf na de oorlog 28 april 1943 als overlijdensdatum op. Deze laatste datum werd lang als de meest waarschijnlijke datum aangehouden, aangezien de overlijdensberichten die door nazi’s werden verstuurd vaak onjuist bleken te zijn. Uit onderzoek door Myriam Everard blijkt dat ook 28 april 1943 niet klopt. Rosa Manus is hoogstwaarschijnlijk in maart 1942 in Bernburg vergast.

In 1936 werd Rosa Manus benoemd tot officier in de Orde van Oranje Nassau. Tijdens een bijeenkomst van de Wereldbond voor Vrouwen is op het familiegraf op begraafplaats Zorgvlied in Amsterdam een gedenksteen voor Rosa Manus geplaatst.

Bronvermelding: BWN; BWSA; biomap 1310
Websites: MANUS, Rosette Susanna (1881-1943)
Myriam Everard, ‘Moord op Rosa Manus opgehelderd’, in: Historisch Nieuwsblad,10/2015
Biografisch Woordenboek van het Socialisme en de Arbeidersbeweging – biografie Rosa Manus
Geschiedenis van Atria
Wie was Rosa Manus?

Publicaties van Rosa Manus

– Mijn persoonlijk contact met Dr. Jacobs / Rosa Manus. (1929) Uit: Maandblad van de Nederlandsche Vereeniging van Staatsburgeressen.
– Verzenbundel / Rosa Manus, Kee Groot. Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht, 1919.
Literatuur over:
– Een moderne vrouw van formaat. Leven en werken van Rosa Manus / Clara M. Meijers. (1946)
– Mevrouw, ik groet U : necrologieën van vrouwen / Emma Brunt (1987)
– In de schaduw : Miss Manus / Pauline Hagemeijer In: Tussen aanpassing en verzet : vrouwen voor het voetlicht 1929-1969 (1989)
Archieven: Archief Manus, Rosette Susanna (1881-1943) (Atria)