Voor de Black Achievement Month vroeg Atria vier mensen een bijzonder collectiestuk te belichten uit de archieven van zwarte vrouwen(bewegingen) die tegen het establishment in belangrijk werk hebben verricht. Onderzoeker en mede-oprichter van Black Queer & Trans Resistance NL Wigbertson Julian Isenia licht in deze blog een affiche uit van Villa Baranka, een kunstsalon voor en door kunstenaars met een biculturele achtergrond in Nederland (1986 tot 1989).

“Het leven is als het water dat tegen de rots klotst en zich weer terugtrekt”: Villa Baranka (1986-1989) van Margareth Adama en Fridi Martina

Kunstenaars Margareth Adama (1950, Jakarta) en Fridi Martina (1950-2014, Curaçao) openden Villa Baranka op 15 november 1986 aan de Prins Hendrikkade 140 te Amsterdam. Villa Baranka (Papiaments voor rots), was een kunstsalon voor theater, beeldende kunst, muziek, poëzie en lezingen voor en door kunstenaars met een biculturele achtergrond in Nederland.

Villa Baranka was een atelier en een ontmoetingsplek

In een interview met Trouw in 1986 verklaart Martina de naam van de kunstsalon. Villa Baranka fungeert als een moederrots: “Het leven is als het water dat tegen de rots klotst en zich weer terugtrekt”. Er kunnen zich tegenslagen voordoen maar de rots staat stevig.[1] Villa Baranka werd omschreven als een ‘kunstsalon’, omdat het niet alleen een galerie en theater was, maar tevens een atelier en een ontmoetingsplek voor kunstenaars en kunstliefhebbers in het centrum van Amsterdam.

Het financieren van de restauratie van het zes verdiepingen tellende gebouw en de activiteiten van Villa Baranka was lastig. Bij de kunstafdeling van de gemeente Amsterdam werden Adama en Martina doorverwezen naar de ‘minderhedenafdeling’. “Het kwam niet in ze op dat mensen met een andere culturele achtergrond professionele kunst kunnen maken”, legt Martina uit.[2] De ‘minderhedenkas’ was echter voornamelijk gericht op materieel gewin en welzijn van minderheden in Amsterdam. Het bieden van huisvesting, werk en het organiseren van naai- en kookcursussen bleek het voornaamste doel.[3] Kunstsalon Villa Baranka viel bij structurele subsidies tussen wal en schip.

“Het kwam niet in ze op dat mensen met een andere culturele achtergrond professionele kunst kunnen maken.”

Hedendaagse kunstwerken

Desondanks heeft Villa Baranka door middel van incidentele fondsen en eigen middelen belangrijke bijdragen geleverd aan de theater- en kunstgeschiedenis van Nederland. Vaak worden alleen traditionele kunstwerken of folklore van niet-westerse makers door museums en galeries belicht, menen Martina en Adama. Of deze makers worden gedwongen om louter sociaaleconomische thematieken te bespreken, zoals de onderdrukking van minderheden en racisme om hun bestaansrecht als kunstenaars te rechtvaardigen.[4] Het doel van de kunstsalon Villa Baranka was om een plek te creëren voor hedendaagse kunstwerken van kunstenaars met een migratieachtergrond.

De affiche ‘Dochters van moeder aarde: transculturele tentoonstelling’, verwijzend naar de Griekse mythologie, toont een van de vele manifestaties in Villa Baranka. Negentien vrouwelijke kunstenaars met een Argentijnse, Chileense, Chinese, Colombiaanse, Indische, Japanse, Nederlandse, Pakistaanse en Surinaamse achtergrond exposeerden van 19 tot 27 september 1987 in de kunstsalon. De kunstenaars exposeerden schilderijen, schetsen en tekeningen, maar er werden ook lezingen gegeven en theaterstukken opgevoerd.

Eerder interviewde ik Adama over haar oeuvre en haar werk met Martina. Daarin onderschreef zij het belang van de kunstsalon in het algemeen en deze expositie in het bijzonder: “Ik kwam uit een tijd dat bijvoorbeeld Surinaamse kunstwerken niet geëxposeerd werden in het museum. Ik heb ooit een brief gekregen van [Eduard] de Wilde [van het Stedelijk Museum]. Hij zei: ‘nee we doen niet aan Surinamers’. […] Het was voor hen geen kunst. Dat hebben wij dus gedaan! Ik vind dat Fridi en ik dat hebben gedaan. Wij hebben [een kunstsalon] opgezet die nog niet bestond”.[5]

“Ik kwam uit een tijd dat bijvoorbeeld Surinaamse kunstwerken niet geëxposeerd werden in het museum. Het was voor hen geen kunst. Wij hebben een kunstsalon opgezet die nog niet bestond.”

Rondetafelgesprekken over gender, ras en seksualiteit

Villa Baranka organiseerde door de jaren heen lezingen over de emancipatie van de niet-westerse vrouw, de toekomst van Antillianen op de Antillen en in Nederland, en hield rondetafelgesprekken over gender, ras en seksualiteit in het Nederlands theater. Daarnaast werden er drama- en danslessen gegeven, waarbij westerse technieken met niet-westerse filosofieën werden gecombineerd. Het doek viel uiteindelijk in 1989. Zonder structurele subsidies was de financiële situatie niet meer houdbaar.

De nalatenschap van Villa Baranka is rijk. Villa Baranka was haar tijd ver vooruit. Het was een plek waar men op de bres stond voor interdisciplinaire en multiculturele kunst, voordat deze termen modieus werden en in het kunstbeleid werden opgenomen. Haar geschiedenis moet worden doorgegeven aan een nieuwe generatie. Ik wil aan de hand van deze blog een eerste stap zetten.[6]

[1] Interview door Wigbertson Julian Isenia met Margareth Adama – 19 juli 2018 te Maria Hoop

[2] “Kunst is universeel en laat zich niet bepalen door paspoorten”. Trouw. 15-11-1986. P. 2

[3]  “Kunst is universeel en laat zich niet bepalen door paspoorten”. Trouw. 15-11-1986. P. 2

[4] “Kunst is universeel en laat zich niet bepalen door paspoorten”. Trouw. 15-11-1986. P. 2

[5] “Vrouwen in Villa Baranka: we zijn bezig geschiedenis te maken” De Waarheid. 3-9-1987. P.7

[6] Margareth Adama zet haar werk voort in Zeeland en staat open voor interviews en gesprekken www.madama.nl

Wigbertson Julian Isenia doet zijn PhD onderzoek aan de universiteit van Amsterdam. Zijn onderzoek vraagt hoe historische en hedendaagse culturele uitingen van seksuele minderheden op Curaçao en Bonaire de grenzen van burgerschap en soevereiniteit verleggen. Hij is mede-oprichter van het collectief Black Queer & Trans Resistance NL en documenteert samen met fotograaf Dustin Thierry de vogue ballroom danscultuur in Europa.

De Black Achievement Month (BAM) belicht de bijzondere bijdragen van personen met Afrikaanse roots aan de Nederlandse samenleving.