Schrijvende vrouwen
Deze Hammond typemachine behoorde toe aan de historica en feministe Johanna Naber (1859-1941). Historici hebben de schrijfmachine getypeerd als ‘Nabers handlanger in de vrouwenkwestie’.
Schrijfsters werden tot en met de 19e eeuw als uitzondering beschouwd. Een vroeg voorbeeld zijn de zusjes Anna en Maria Tesselschade Roemers Visscher uit de 16e en 17e eeuw. Omdat zij afkomstig waren uit een artistiek milieu, kregen zij de kans om zichzelf te ontwikkelen op literair, cultureel en muzikaal gebied. Hun werk werd door andere schrijvers en dichters gewaardeerd, maar helaas pas in de 19e eeuw gepubliceerd en herontdekt. Wel werden gedichten onder eigen naam opgenomen in bundels van anderen. Jacob Cats droeg zelfs zijn bundel Maechdenplicht op aan Maria Roemers.
Netwerken was in deze periode de sleutel om je ambities als schrijfster te verwezenlijken. Zo had Maria Tesselschade contacten met P.C. Hooft en Constantijn Huygens.
Eerste vrouwelijke student
Een andere bijzondere vrouw uit de 17e eeuw was Anna Maria van Schurman (1607-1678). Zij was een van de meest geleerde vrouwen van Europa, beschikte over uitgebreide kennis van theologie en filosofie en schreef werken in onder andere het Latijn, Frans en Duits. Niet Aletta Jacobs, maar Anna Maria van Schurman was de eerste vrouw die colleges aan de universiteit mocht volgen. Maar anders dan Jacobs werd zij afgeschermd van haar mannelijke medestudenten tijdens de openbare hoorcolleges en is ze niet afgestudeerd. In haar dissertatie The learned maid, or whether a maid may be a scholar. A Logic exercise (1659) pleitte ze ervoor om vrouwen toe te laten tot de universiteit.
Eerste Nederlandse briefroman
Betje Wolff en Aagje Deken schreven in 1782 Sara Burgerhart, de eerste Nederlandse briefroman ooit. Bijzonder is dat zij de eerste vrouwen waren die schrijven als een fulltime bezigheid zagen en zich ook met het politieke debat bezig hielden. Aagje groeide op in een Amsterdams weeshuis en werkte later als dienstbode. Het waren dus niet altijd ‘gegoede’ dames die ambitieus konden of mochten zijn. Samen schreven zij in hun zomerhuisje Lommerlust in Beverwijk romans over ‘maatschappelijke’ zaken als opvoeding en het geloof, maar ook over het patriottisme, iets waar zij voor streden. Het tijdschrift de Politique Afleider (1798) is daar een mooi voorbeeld van.
Schrijven en het feminisme
Rond 1900 profileerden vrouwen zich meer en meer als schrijfster. Vrouwen traden buiten de huiselijke kring en manifesteerden zich meer beroepsmatig. Dit was een groot verschil met (ideeën over) de schrijfsters uit de vroegmoderne periode. Daarnaast kreeg het feminisme voet aan de grond in literatuur en artikelen.
Feministische roman Hilda van Suylenburg
In 1897 verscheen de feministische roman Hilda van Suylenburg van Cécile Goekoop-de Jong van Beek en Donk (1866-1944). Het boek en Cécile’s strijdlustigheid werd vergeleken met De Negerhut van Oom Tom van Harriet Beecher Stowe (1852), een boek dat een grote bijdrage heeft geleverd aan de afschaffing van de slavernij in Amerika.
In Hilda van Suylenburg kiest de hoofdpersonage voor een universitaire studie en uiteindelijk een betaalde baan. Het boek bracht een flinke discussie teweeg tussen Cécile Goekoop-de Jong van Beek en Donk en andere mannen en vrouwen die vonden dat de taak van de vrouw vooral dienend en verzorgend moest zijn. Ondanks dat het latere schrijfwerk niet veel publieke aandacht kreeg, was zij een groot voorbeeld voor feministen. Naast het schrijven was zij een van de organisatoren van de Tentoonstelling voor Vrouwenarbeid (1898).
Betsy Perk: schrijfster, feminist en kunstenares
Betsy Perk (1833-1906) schreef romans, toneelstukken en deed vertaalwerk. Zij richtte het blad Onze Roeping op om ‘onvermogende’ vrouwen te werven voor een vrouwenvereniging. Die kwam er in 1871: de eerste landelijke vrouwenvereniging in Nederland Arbeid Adelt. Ze wilde voornamelijk begaafde vrouwen, met of zonder geld, aan een opleiding helpen om zelfstandig te worden. Ook wilde zij de positie van vrouwelijke kunstenaressen verbeteren.
Waarom wordt [de vrouw] door verveling verteerd? Omdat zij zich niet bezig houden kan. Omdat zij niets weet […] Waarom verkwist een derde in een half uur een maand verdienste van haar echtgenoot? Waarom maakt zij in het geheim schulden? Waarom sleept ze zich menigmaal ziek en vermoeid naar publieke bijeenkomsten, waar zij zich toch nog verveelt? Enkel en alleen, omdat de geestelijke wereld voor haar ontoegankelijk is en het verstand niet genoeg ontwikkeld, om de soms zonderlinge eischen des harten te wederstaan.
In 1872 besloten Betsy Perk en Mina Kruseman om samen op lezingentour te gaan. Ze vertelden over de slechte sociale en juridische positie van de vrouw. Dit bracht veel negatieve publiciteit met zich mee. Al met al bleef Betsy Perk, hoewel niet altijd gewaardeerd, gaan voor haar ambities als schrijfster, feminist en kunstenares.
A room of one’s own
Langzamerhand verwierven vrouwen rechten op economische zelfstandigheid en onderwijs. Zij vochten voor die kamer voor zichzelf om in te kunnen schrijven, verwoord door Virginia Woolf. In 1976 publiceerde activiste en schrijfster Anja Meulenbelt (1945) De schaamte voorbij, ook wel bekend als de feministische bijbel. Ze vertelt hierin openhartig over haar persoonlijke ervaringen aan het begin van de jaren ’70, de periode van de vrouwenbeweging waarin zij actief deelnam. In 1985 richt ze samen met Elly de Waard, Renate Dorrestein en Caroline van Tuyllin de Anna Bijns Stichting op. Ondanks dat schrijfsters niet meer als uitzondering werden beschouwd, vonden de oprichters dat ambitieuze schrijfsters te weinig erkenning kregen. Er gingen namelijk maar weinig literaire prijzen naar vrouwen.
Bloggen: Het nieuwe schrijven
Steeds meer vrouwen en mannen gebruiken internet om hun ideeën te delen met de wereld. In de vorm van bloggen worden actuele problemen aangekaart. Voorbeelden:
