Op vrijdag 14 maart 2014 ging  in de Stadsschouwburg Amsterdam de voorstelling Elisabeth Samson versus de Nederlandse Staat in première. Een voorstelling die gaat over de Surinaamse zwarte vrouw Elisabeth Samson.
Zij heeft in de achttiende eeuw alle toen geldende barrières van gender en ras proberen te doorbreken. Sterker nog, dat is haar gelukt ook. Ze was de dochter van een tot slaaf gemaakte vrouw, maar omdat haar moeder vrijgekocht was, is zij zelf als vrije zwarte vrouw geboren.

Na de dood van de man met wie Elisabeth in concubaat leefde, heeft ze de waarde haar bezit vervijfvoudigd tot een miljoen gulden. Dat in een tijd waarin de Nederlandse gouverneur in Suriname negenduizend gulden per jaar verdiende.
Ze werd beschouwd als een van de rijkste en machtigste vrouwen van Suriname, terwijl sommige van haar familieleden nog steeds in slavernij leefden.

Hoererij

Door haar kleur werd ze door de witte elite buitengesloten en lukte het haar niet de hoogste sport van de maatschappelijke ladder te bereiken.
In 1763 wilde Elisabeth in ondertrouw gaan met Christoph Policarpus Braband. Dat voornemen veroorzaakte een schandaal in de kolonie. Niet alleen was Braband twintig jaar jonger dan Elisabeth (was zij een cougar avant-la-lettre?) maar hij was wit. En wit en zwart mocht niet met elkaar trouwen. Samenleven was al lang geaccepteerd, al werd dat door de kerk ‘hoererij’ genoemd. Samen kinderen krijgen ook, maar trouwen was uitgesloten. Elisabeth liet het er niet bij zitten en spande een zaak aan bij de Raad van State in Nederland. Omdat de grondwet niet voorzag in een onderscheid in de verschillende kleuren die de Nederlandse Republiek rijk was, kon Elisabeth geen strobreed in de weg worden gelegd en kreeg ze als eerste zwarte vrouw toestemming om te trouwen met een witte man.

Controverse

Waarom hebben wij van Urban Myth besloten hier een voorstelling over te maken?
Elisabeth is binnen de Surinaamse gemeenschap een controversieel figuur en controverse is vaak een goede voedingsbodem voor een interessante voorstelling. Een groot deel van haar inkomsten waren afkomstig van plantages, waar ze slaven hield. Hoe kan iemand, wiens moeder en broers nog onder de slavernij leefden, die zelf zwart was, slaven houden? Waarom heeft ze haar macht en rijkdom niet ingezet voor het vrijmaken van haar slaven en waarom heeft ze zich niet ingezet voor het afschaffen van de slavernij? Waarom heeft ze zoveel moeite gedaan om een witte man te trouwen? Was het huwelijk de laatste stap op weg naar acceptatie van de witte elite?

Door sommige mensen wordt ze gezien als de ultieme verrader. Ze heeft zich afgekeerd van haar eigen mensen en stelde alles in het werk om door de witte kolonialen geaccepteerd te worden. Door anderen wordt ze gezien als een held. Iemand die haar rijkdom en invloed heeft aangewend om gelijke rechten te krijgen voor zwarte vrouwen. Wij zien haar als een vrouw die beide kanten in zich heeft, maar ook hyper-individualistisch is. Ze vocht tegen ongelijkheid maar voornamelijk omdat ze zelf die gelijke rechten wilde krijgen. De toneeltekst van romanschrijver Karin Amatmoekrim laat een ambitieuze vrouw zien die de wereld om haar heen bevraagt, maar twijfelt aan haar eigen motieven. Een gelaagd karakter dat bij onszelf ook vragen oproept. En dat is het kenmerk van een tijdloos klassiek toneelpersonage waar we graag onze tanden in zetten. Daarnaast gaat het verhaal van Elisabeth Samson ook over een gedeelde geschiedenis. De band tussen Nederland en Suriname heeft een grote historie en heeft vanzelfsprekend een stempel op elkaars historie gedrukt. Het is van belang ons bewust te blijven van deze verhalen.

Jörgen Tjon A Fong is artistiek leider van Theatergroep Urban Myth en programmeur bij de Stadsschouwburg Amsterdam.
Urban Myth is een van de weinige gezelschappen in Nederland die de actualiteit en vraagstukken over culturele identiteit met elkaar in verband brengt of nieuwe invalshoeken zoekt om een cultureel divers Nederland te onderzoeken. Culturele identiteit, kleur, zwarte rolmodellen, de ‘zwarte’ positie in de Nederlandse samenleving zijn onderwerpen die in het Nederlandse theater onderbelicht blijven. Urban Myth zoekt altijd naar gedeelde geschiedenissen. Welke geschiedenis delen de verschillende inwoners van Nederland en wat vertelt die geschiedenis over het Nederland van nu.