Op 10 februari 1917 spreekt Johanna Westerdijk haar oratie uit als buitengewoon hoogleraar in de ziekteleer der planten (fytopathologie). Zij is de eerste vrouwelijke hoogleraar in Nederland.

De Nieuwe Courant schrijft – schijnbaar tot zijn eigen verbazing dat zij geen ‘gejaagde, zenuwzieke gecompliceerde vrouw’ is. De Amsterdammer vindt haar ‘jong, sympathiek’.

Naast hard werken had Johanna Westerdijk een voorliefde voor feesten, drank en dans. Haar levensmotto (in steen gebeiteld boven de deur van het Phytopathologisch Laboratorium) luidt:

Werken en feesten vormt schoone geesten

Plantenziekten en schimmels

Johanna Westerdijk is specialist in plantenziekten en schimmels en heeft in 1917 al 10 jaar haar eigen laboratorium. In 1906 is ze benoemd tot directeur van het Phytopathologisch Laboratorium Willie Commelin Scholten, met name omdat ze goedkoper was dan de mannelijke kandidaten. Een jaar later krijgt ze een collectie levende schimmels aangeboden. Dit is de basis voor het latere Centraal Bureau voor Schimmelcultures (CBS), met de grootste verzameling schimmels ter wereld. Westerdijk zou bijna 50 jaar directeur blijven van het Phytopathologisch Laboratorium.

Viering zilveren jubileum Johanna Westerdijk als directeur van het Phytopathologisch Laboratorium – Collectie IAV-Atria

Grote stimulans

Westerdijk is een grote stimulans voor vrouwelijke studenten in de biologie. Er werken veel vrouwen in het wetenschappelijke laboratorium en nooit eerder promoveren er zoveel vrouwen bij een hoogleraar.

Korte biografie

Johannna Westerdijk (tweede van links) in de Verenigde Staten (1914) – Collectie IAV-Atria

• Geboren op 4 januari 1883 te Nieuwer-Amstel
• 1895 – 1900: HBS voor meisjes te Amsterdam
• 1897: verandert haar naam in de 7e klas in Hans
• 1904: middelbare akte biologie
• 1906: studeert in Zurich af, promoveert op het proefschrift Zur Regeneration der Laubmoose en wordt directeur van het Phytopathologisch Laboratorium ‘Willy Commelin Scholten’ (WCS) te Amsterdam
• 1907: krijgt van van professor F.A.F.C. Went een collectie levende schimmels
• 1913: vertrekt naar Nederlands-Indië om ziekten van tropische cultuurgewassen te bestuderen
• 1913 en later: studiereizen in China, Japan en de Verenigde Staten
• 1917: benoemd tot buitengewoon hoogleraar in de plantenziekten te Utrecht
• 1918 – 1932: bestuurslid van de Vereniging van Vrouwen met Academische Opleiding (VVAO)
• 1921: Phytopathologisch Laboratorium verhuist naar Baarn
• 1930: krijgt ook een leerstoel te Amsterdam
• ca 1931 – 1938: (vice-)presidente van the International Federation of University Women (IFUW)
• 1938: reis naar Zuid-Afrika
• 1951: als tweede vrouw lid van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen
• 1952: reis naar Zuid-Afrika
•  1952: afscheid als hoogleraar en directeur van het WCS; zij bleef tot 1959 verbonden aan het CBS.
• Overleden op 15 november 1961 te Baarn

Lees meer over het leven van Johanna Westerdijk

Westerdijk-archief

Kas in Grootfontein (Zuid-Afrika, 1938) – Collectie IAV-Atria

Twee oud-medewerkers van het Phytopathologisch Laboratorium Willie Commelin Scholten (WCS) en het Centraal Bureau voor Schimmelcultures (WCS) hebben in de jaren 80 Westerdijk’s persoonlijke spullen overgebracht naar Aletta, instituut voor vrouwengeschiedenis (nu Atria). In deze collectie zitten o.a. schoolrapporten en schoolschriften, stukken betreffende haar studie en promotie, het WCS en het CBS, haar hoogleraarschap en feestliederen, gedichten, stukken betreffende studiereizen en congresbezoek, foto’s, fotoalbums, glasplaatjes en stukken betreffende haar overlijden. De foto’s op deze pagina zijn voornamelijk afkomstig uit de fotoalbums van Johanna Westerdijk die zich in het archief bevinden.
Digitaal archief Collectie Westerdijk

Een van de lijfspreuken van Westerdijk:

Van een saai leven gaat zelfs een schimmel dood

Vrouwelijke hoogleraren

100 jaar later is het nog niet goed gesteld met het aandeel vrouwelijke hoogleraren: slechts 18% van alle hoogleraren is een vrouw. Met regelmaat wordt dit bespoken in de dagbladen; de cijfers zijn duidelijk maar de meningen verschillen over hoe een inhaalslag te maken. In de internationale lijstjes staat het in elk geval niet goed. Volgens de Monitor Vrouwelijke Hoogleraren 2015 van het Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren (LNVH) staat Nederland op de 24e plaats binnen Europa.
Een aantal hoogleraren uit Leiden begon in 2016 het initatief Athena’s Angels. Op hun website willen zij zichtbaar maken hoe vrouwen in de praktijk nog steeds anders benaderd en behandeld worden dan mannen, op zo’n manier dat het invloed kan hebben op hun wetenschappelijke loopbaan.

Ter gelegenheid van ‘100 jaar Westerdijk’ stelt minister Bussemaker 5 miljoen euro beschikbaar voor 100 extra vrouwelijke hoogleraren. Dit moet de komende 5 jaar gerealiseerd worden.

2017: Westerdijkjaar

Het jaar 2017 staat in het teken van 100 jaar vrouwelijk hoogleraarschap. Met het ‘Westerdijk’-jaar staan verschillende organisaties, waaronder KNAW, Centraal Bureau voor Schimmelcultures (CBS-KNAW), Universiteit van Amsterdam, Universiteit Utrecht en Atria, stil bij de verdiensten van Johanna Westerdijk voor de wetenschap en de positie van vrouwen in de wetenschap.

Atria gaat de levensverhalen van vrouwelijke hoogleraren vastleggen

Atria gaat de loopbaan en levensgeschiedenis van een aantal hoogleraren in beeld brengen. Hun verhalen geven een uniek deel van de geschiedenis van vrouwen in de 20ste en 21ste eeuw weer. Vijf vrouwelijke emeritus-hoogleraren, van verschillende universiteiten en verschillende disciplines, worden volgens de wetenschappelijke oral history-methode geïnterviewd. De integrale interviews zijn te zijner tijd toegankelijk via Atria. De interviews vormen een bron voor geschiedschrijving en van inspiratie voor jonge vrouwelijke wetenschappers. Van alle interviews wordt ook een kort filmpje gemaakt die via Youtube te zien zijn.

Aansluitend op de interviews gaat Atria een foto-expositie organiseren voor een brede doelgroep met portretten van de vijf geïnterviewde hoogleraren en meer vrouwelijke hoogleraren, met quotes en een korte biografie. Atria werkt ook samen met de Gendergap-groep van Wikimedia. Vrijwilligers werken aan een serie artikelen over vrouwelijke hoogleraren in heden en verleden op Wikipedia. De filmpjes en de foto’s worden onder CC-licentie ook ter beschikking gesteld aan Wikipedia Commons voor deze serie.

• Biografie Johanna Westerdijk
• Een beetje opstandigheid – biografie door Patricia Faasse
• Het geslacht van de wetenschap (Hfst. 11 gaat over Johanna Westerdijk)
• Over de 2e vrouwelijke hoogleraar in Nederland (1919): Jantina Tammes
• Dagboek van Mannie Diddens, een van Westerdijks assistenten
• Website van Athena’s Angels
• Monitor Vrouwelijke Hoogleraren 2015
• Monitor Vrouwelijke Hoogleraren 2016
• Informatie over het Westerdijkjaar (KNAW)
• Activiteiten Centraalbureau voor Schimmelcultures (CBS-KNAW)