Zonneke Matthée (26 juli 1944 – 25 juni 2020) had een passie voor het ontwikkelen, delen en verspreiden van kennis over vrouwengeschiedenis. Ze overleed op donderdag 25 juni 2020. Vlak daarvoor, op maandag 22 juni, werd ze benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau. Zij kreeg de onderscheiding voor “haar onbezoldigde activiteiten op het gebied van onderwijs, vrouwengeschiedenis en vrouwenemancipatie. Ze leverde hierbij een belangrijke bijdrage aan de kennis van en aandacht voor de positie van vrouwen in de samenleving.”

Zonneke Matthée merkte tijdens haar werk als lerares geschiedenis dat de geschiedschrijving zich grotendeels beperkte tot de geschiedenis van mannen. Ze bracht daarom in haar lessen de rol en positie van vrouwen in de geschiedenis onder de aandacht om haar leerlingen te inspireren.

Zonneke Matthée was lerares geschiedenis en de eerste vrouwelijke voorzitter van de Vereniging van docenten geschiedenis en staatsinrichting in Nederland. Ze zorgde ervoor dat vrouwengeschiedenis in 1990 en 1991 voor het eerst in de eindexamens werd behandeld. Daarnaast was ze actief lid van het Landelijk Overleg Vrouwengechiedenis, dat later de Vereniging voor Vrouwengeschiedenis werd en nu de Vereniging voor Gendergeschiedenis (VVG) heet. Van 1992 tot zomer 2000 was ze hoofdredacteur van Historica, het tijdschrift van de VVG. Later ging Matthée aan de slag als zelfstandig onderzoeker. Voor al dit werk heeft ze veelvuldig gebruik gemaakt van de Collectie IAV-Atria. Ook voor haar onderzoek naar vrouwen in de NSB heeft Zonneke Matthée gebruik gemaakt van de archieven bij Atria.

Erfgoed van de oorlog

Het programma Erfgoed van de Oorlog was een initiatief van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport in 2007. Doel was om zoveel mogelijk vergeten verhalen van mensen die de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt op te tekenen en te bewaren, nu er nog levende getuigen zijn. Het Internationaal Informatiecentrum en Archief voor de Vrouwenbeweging (IIAV, voorloper van Atria) constateerde een gebrek aan bronnen op het gebied van vrouwen in het verzet en van de geschiedschrijving van NSB-vrouwen en dochters van NSB-ouders.

Levensverhalen van NSB-vrouwen en dochters van NSB-ouders

Zonneke Matthée is toen gevraagd om de levensverhalen vast te leggen op video of audio van vrouwen die lid waren van de NSB en van dochters van NSB-ouders. Zij had namelijk net haar onderzoek naar NSB-vrouwen afgerond in de publicatie Voor Volk en vaderland; vrouwen in de NSB 1931-1945 (2007).

“Het project is zo belangrijk omdat we nauwelijks iets van deze vrouwen weten. Het taboe op het lidmaatschap van de NSB is op zich al heel erg groot, en voor vrouwen geldt dat des te meer. De vrouwen die ik tot nu heb gesproken, praten over ‘een  groot geheim’ dat ze met zich meedragen en dat niet mag worden verder verteld. De meeste betrokkenen krijg ik echter helemaal niet te spreken. Zij hebben hun verleden heel diep weggestopt, verdrongen, vergeten.”

Matthée heeft 11 oral history interviews gehouden met NSB-vrouwen en 8 met dochters van NSB-ouders. De interviews zijn gedigitaliseerd en als bron voor wetenschappelijk onderzoek opgenomen in de collectie van Atria. Op basis van deze interviews heeft Matthée het boek Verzwegen levens (2013) samengesteld.

“De vrouwen die ik heb geïnterviewd waren na afloop opgelucht. Ze zijn blij dat er eindelijk iemand zonder vooroordelen naar hun verhaal luistert. Het feit dat mijn eigen vader een negen maanden lid was van de NSB en geïnterneerd is geweest, helpt daar natuurlijk ook bij.”

Bronnen

• Vaandeldrager vrouwengeschiedenis en vrouwenemancipatie benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau
• Oral history collectie, IIAV Nieuws, jaargang 9, nr. 1, zomer 2008, p. 6 – 7

Publicaties van Zonneke Matthée

Verzwegen levens: vrouwen uit een fout gezin / Matthée, Zonneke en J.C.H.Blom
Schoorl: Uitgeverij Conserve, 2013, 406 p., foto’s
Door middel van oral history geeft de auteur inzicht in de levens van 19 vrouwen, die te maken hebben gehad met het al dan niet bewust maken van foute keuzes vóór, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog, en de gevolgen van die keuzen.

Voor Volk en Vaderland: vrouwen in de NSB: 1931-1948 / Matthée, Zonneke
Amsterdam: Uitgeverij Balans, 2007, 366 p., foto’s, ill.
Auteur onderzoekt de redenen voor het NSB-lidmaatschap van vrouwen die – naar Duits voorbeeld – binnen de NSB een eigen organisatie oprichtten: de Nationaal Socialistische Vrouwen Organisatie. Zij laat zien welke vrouwen zich aangetrokken voelden tot de NSB en tot het nationaal-socialisme in het bijzonder, op welke manier zij zich inzetten in naam van ‘Volk en Vaderland’ en wat hen dreef om actief te blijven. Door middel van een aantal biografische portretten – van Christina Wilhelmina van Bilderbeek, freule Julia Op Ten Noort, en Olga de Ruiter-van Lankeren Matthes – laat zij de onderlinge verschillen zien tussen deze vrouwen, hun persoonlijke achtergrond, hun motivatie en hun opvattingen over het nationaal-socialisme.

De kameraadkes: vrouwen in de Nationaal-Socialistische Vrouwen Organisatie / Matthée, Zonneke
Historica, 2003, jaargang 26, nummer 1, p. 10-12.
Auteur deed onderzoek naar vrouwen die in 1934 lid waren van de NSB-vrouwenorganisatie.

Economische zelfstandigheid meisjes / jongens / Matthée, Zonneke en Rijdes, Elly
Amsterdam: Algemeen Pedagogisch Studiecentrum, 1990, 67 p.

Economische zelfstandigheid meisjes / jongens / Matthée, Zonneke, Elly Rijdes, W.J.Baren, [et al.]
Amsterdam: Algemeen Pedagogisch Studiecentrum, 1990, 52 p.

Economische zelfstandigheid meisjes / jongens: deel 3 achtergrondmateriaal / Matthée, Zonneke en Rijdes, Elly
Amsterdam: Algemeen Pedagogisch Studiecentrum (APS), 1990, 73 p., ill.

Publicaties over Zonneke Matthée

Ongewenst en onzichtbaar: de tragische levens van foute vrouwen en kinderen in context geplaatst / Heimans, Sylvia, Historica, 2015, jaargang 38, nummer 3, p. 38-39.
De laatste tijd is er veel geschreven over de evaringen van ‘foute’ Nederlanders. Dat komt mede door de oprichting van de werkgroep ‘Herkenning’ in 1981. Hier konden lotgenoten voor het eerst samenkomen en ervaringen delen. Ook is het Centraal Archief voor de Bijzondere Rechtspleging (CABR) sinds 2000 makkelijker te raadplegen dan daarvoor. In tegenstelling tot mannelijke journalisten, staat bij twee vrouwelijke historicae, Zonneke Matthée en Monika Diederichs, niet hun persoonlijk verhaal centraal, maar juist dat van ‘foute’ vrouwen’: die zelf bij de NSB gingen, vrouwen die omgingen met NSB’ers, vrouwen wiens ouders bij de NSB, de WA of de SS waren en vrouwen die een kind hebben of zijn van een Nederlandse moeder en een SS’er of andere Duitse militair.

Voor altijd fout: dochters van NSB-ers / Zee, Renate van der
Opzij, 2009; jaargang 37, nummer 5, p. 26-30,32.
Aandacht voor NSB-vrouwen, dochters van NSB-ouders en het onderzoek van historica Zonneke Matthee naar motieven van vrouwen om lid te worden van de NSB.

“Kennis doorgeven, daar gaat het mij om”: interview met Zonneke Matthée / Loo, Vilan van de
Historica, 2000, jaargang 23, nummer 3, p. 21-23.
Matthée was tot de zomer 2000 acht jaar hoofdredacteur van Historica.

Portret van Zonneke Matthée, fotograaf onbekend, gepubliceerd in IIAV Nieuws, jrg. 9 (2008). nr. 1.