Shirin Musa is de oprichtster van Femmes for Freedom. Dit is een organisatie voor vrouwen die gedwongen worden om te trouwen of om getrouwd te blijven naar religieus recht of naar statelijk recht van landen.

Wat is je grootste droom?

Ik droom van een wereld waarin mannen en vrouwen volledig aan elkaar gelijk zijn. Een wereld zonder haat en oorlogen waarin iedereen vreedzaam kan samenleven, iedereen gelukkig is en kan zijn wie hij of zij wil zijn. Een wereld waarin iedereen kan geloven wat of zij wil geloven en volledig over zichzelf kan beschikken. Het is maar een droom en een droom is een droom, maar als je zelf naar zo’n wereld streeft en je ervoor inzet dan draag je zo je een klein beetje bij aan een betere wereld.

Zie je jezelf als een rolmodel voor anderen?

Nee, ik vind rolmodel een heel groot woord. Ik zie mezelf niet als rolmodel. Ik wil dat huwelijkse gevangenschap nooit meer voorkomt en doe mijn best voor de vrouwen die zich bij Femmes for Freedom melden. Ik doe gewoon mijn plicht. Femmes for Freedom is niet alleen mijn werk, maar mijn passie, idealen, dromen, verdriet, vrolijkheid, verleden, heden, mijn hele hart, ziel en ratio zet ik in dit werk. Ik zie het ook niet als werk, levenswijze of plicht is een beter woord. Ik kan me voorstellen dat anderen mij wel als een rolmodel zien, de vrouwen die ik help bijvoorbeeld. Dat ze in mij een voorbeeld zien dat als ze net zo hard vechten als ik, zij ook uit hun situatie kunnen komen. Voor veel andere mensen ben ik ook een alleenstaande vrouw die veel heeft verloren en het zwarte schaap omdat ik mijn leven leef zoals ik die zelf wil leven. Een gescheiden vrouw en haar directe familie heeft vaak te maken met sociale en morele veroordelingen van de gemeenschap.

Heb je zelf wel voorbeelden?

Jazeker! Mijn voorbeelden zijn vrouwen die echt indruk op mij gemaakt hebben. Dan begin ik natuurlijk bij mijn moeder. Mijn moeder is een vrouw die een zeer conservatieve opvoeding heeft genoten en opvattingen heeft (gehad). Ik ben geen makkelijke dochter voor haar geweest en heb in mijn leven zeer veel keuzes gemaakt die haar geraakt hebben. Haar onvoorwaardelijke liefde en wil om mij te begrijpen, te steunen en zelf op deze leeftijd te veranderen van opvattingen inspireren mij zeer.

Van de Nederlandse vrouwen bewonder ik Clara Wichmann, voorvechtster van vrouwenrechten, de eerste gepromoveerde jurist in de Nederlandse geschiedenis. Mijn zus wilde arts worden en ik wilde graag rechten studeren. Toen we klein waren zei mijn zus weleens dat zij de eerste Pakistaans Nederlandse arts zou worden, promoveren en dan zou zij de eerste Aletta worden. Ik wilde rechten studeren, promoveren en wilde een “Clara” worden. Want gewoon studeren was niet genoeg, we wilden ook promoveren en de samenleving dienen. Verder zijn Winnie Sorgdrager, Benazir Bhutto, Sima Samar, Christina McAuliffe en Malala toch wel dames die indruk op me hebben gemaakt. Pippi Langkous vind ik nog steeds heel erg leuk en stoer.

Dat zijn heel wat rolmodellen.

Ja dat klopt, maar iedereen vertegenwoordigt wat. Winnie Sorgdrager was de eerste vrouwelijke Minister van Justitie, maar ook de eerste vrouwelijke officier van Justitie en ze was procureur-generaal. Deze functies en een beroep als juriste in Pakistan en andere Islam georiënteerde landen is geen vanzelfsprekendheid. Winnie Sorgdrager vertegenwoordigde voor mij het symbool dat een vrouw alle juridische posities in Nederland kan bekleden. Benazir Bhutto was de eerste vrouwelijke premier van Pakistan en zij moest o.a. onderhandelen met degenen die haar vader hadden geëxecuteerd. Om grotere doelen te bereiken moet je met iedereen, dus ook met opponenten op een degelijke manier, zonder af te wijken van je eigen doel, in gesprek gaan en ik vind dat zij daar een zeer groot voorbeeld van is.

De eerste vrouwelijke vice-premier van Afghanistan was de van Hazzara komaf Sima Samar. Zij heeft veel onderscheidingen gekregen voor haar werk als arts in vluchtelingkampen, haar moed en haar inzet voor mensenrechten. Toen ik als kind over de astronaute Christina McAuliffe hoorde, vond ik haar een rolmodel. Veel beroepen, zoals die van een astronaute is niet vanzelfsprekend voor vrouwen. Dus toen de spaceshuttle de Challenger in de lucht ontplofte en ik hoorde dat er een vrouw aan boord was, dacht ik ‘wow dus vrouwen kunnen ook astronaute worden!’

En Malala, zij vecht voor onderwijs voor meisjes in Pakistan dat voor veel meisjes helaas geen vanzelfsprekendheid is. Als ik het over Pakistaanse en Oosterse vrouwen in het algemeen heb of het Benazir Bhutto is, Sima Samar of Malala dat zijn vrouwen die voor geen kogel, pak slaag, geen tank en geen Taliban bang zijn. Deze vrouwen kennen het woord “vrees” niet in hun vocabulaire en vechten met recht, rede en respect tegen onderdrukking van vrouwen in recht, religie en cultuur. Niemand kan aan de moed en vastberadenheid van deze vrouwen tippen.

Wanneer werd je je bewust van de ondergeschikte positie van vrouwen in sommige delen van de wereld?

Van kleins af aan ben ik me er bewust van. Na twee kinderen, twee dochters, vond mijn vader het wel genoeg. Mijn moeder wilde per se een zoon. Mijn broer en ik verschillen twee jaar, toen was ik me er nog niet zo bewust van, maar toen mijn moeder vond dat ze nog een zoon moest krijgen toen begon het wel te dagen. Dat heeft toch een beetje te maken met de cultuur, met twee zonen zou mijn moeder zich zelfverzekerder voelen. Het is belangrijk om voor de voortzetting van de familienaam mannelijk nageslacht te hebben. En men vindt mannelijk nageslacht bijvoorbeeld ook belangrijk omdat in religieuze tradities alleen mannen overledenen mogen begraven of cremeren.

De Pakistaanse meisjes met wie ik ben opgegroeid, hun ouders wilden ook allemaal een zoon. Die meisjes zijn nu vrouwen en krijgen nu kinderen. Wat mij verdrietig stemt is dat ook die vrouwen zich beter voelen als ze een zoon hebben gebaard. Je zou denken dat de vrouwen die het ervaren hebben om minder gewild te zijn dan hun broers er anders naar kijken, maar nee ze nemen het gedrag van hun moeder over zonder dat ze zich ervan bewust zijn. Eigenlijk ben ik me op zeer jonge leeftijd bewust geworden van de ondergeschikte positie van vrouwen en heb mij van kleins af aan tegen verzet. “We” worden ondergeschikt opgevoed en maken onszelf en elkaar ondergeschikt.

Vrouwen kunnen echt alles wat mannen ook kunnen. We kunnen naar de ruimte, vliegtuigen besturen en we kunnen premier worden, maar het is hoe de omgeving naar vrouwen kijkt en welke houding de vrouw aanneemt ten opzichte van haarzelf en haar omgeving.

Wat vind je van de positie van de vrouw in Nederland?

Ten opzichte van de cultuur waar ik vandaan kom is de positie van de vrouw in Nederland beter, maar het is nog steeds belabberd. Er is nog steeds een grote kloof tussen mannen en vrouwen. Mij wordt altijd gevraagd waarom intelligente vrouwen zich laten uithuwelijken en in een situatie van huwelijkse gevangenschap komen. Het slachtoffer, in casus de vrouw (slachtoffer), moet altijd verantwoorden waarom haar geweld is aangedaan. We moeten de vraag richten aan de dader en ermee ophouden vrouwen te vragen waarom het ze is overkomen.

Verder werken vrouwen nog steeds minder, ze verdienen minder en zijn nog steeds niet economisch onafhankelijk. Als getrouwde stellen scheiden of samenwonende stellen uit elkaar gaan komen vrouwen nog vaak in een armoedige situatie terecht. De Nederlandse vrouw met de parttimebaan is een verwende vrouw die een makkelijke jeugd en opvoeding heeft genoten. Zij heeft geen grote ambities en vechtlust. Ambitie hebben en dit uitspreken is sowieso not done in Nederland. Wat betreft de positie van de vrouw hebben we op papier heel veel bereikt, maar in de praktijk hebben we op alle fronten nog een grote slag te slaan. Vrouwen uit migrantengroepen hebben een dubbele slag te slaan.

Hoe is Femmes for Freedom ontstaan?

Het is uit een situatie ontstaan waar ik zelf in heb gezeten, maar ook vanuit de vanzelfsprekendheid dat vrouwen huwelijkse gevangenschap moeten accepteren. Toen ik zelf in huwelijksgevangenschap leefde liep ik met het idee van Femmes for Freedom rond. Toen ben ik weer rechten gaan studeren om mensen te leren kennen en om iets tegen dit probleem te bedenken. Als eerst heb ik het vak Recht en Religie gevolgd om daar mensen te ontmoeten en ideeën uit te wisselen, maar daar werd ik juist op de onmogelijkheden gewezen.

Ik dacht als het huwelijk is afgelopen, dan is het echt afgelopen. Als ik in het Nederlands ga scheiden, dan wil ik op een gegeven moment ook op een andere manier scheiden om verschillende redenen. In elk geval om volledig los van hem te komen. Ik wilde niet dat hij mij nog kon opeisen als ik al tien jaar verder was met mijn leven, omdat volgens het andere recht, de gemeenschap en door hem nog steeds als zijn vrouw beschouwd zou worden. Maar ook dat als ik ooit kinderen krijg zij niet nagewezen zouden worden als de kinderen van een overspelige vrouw, omdat ik volgens het andere recht nog getrouwd zou zijn.

Middels een kortgeding is het mij gelukt om uit de huwelijkse gevangenschap te komen. Toen ik de zaak gewonnen had vond ik dat we een organisatie moesten starten die andere vrouwen ook uit huwelijkse gevangenschap zou halen en die zou nadenken over verandering in beleid en wetgeving. En vond ik dat we prikkels moesten bedenken om mannen bereid te krijgen sneller mee te werken aan een scheiding naar religieus en ander vreemd recht. Ik heb toen een paar mensen opgezocht, mensen verzameld en zo zijn we aan de slag gegaan. Ik zie zoveel vrouwen die de situatie accepteren, wegkwijnen en uitzichtloos lijden. Waarom zou je onrecht en deze vorm van geweld accepteren?

Wat is het doel van deze organisatie?

Femmes for Freedom streeft naar naleving van het VN-Vrouwenverdrag (CEDAW) in woord en daad. In het bijzonder artikel 16, dat luidt als volgt: wereldwijde gelijke behandeling van vrouwen voor, tijdens en na het huwelijk. Wij vinden dat vrouwen zelf hun partner mogen kiezen, kunnen scheiden als ze dat willen, niet achtergelaten worden en niet worden getroffen door polygamie. Femmes for Freedom benadrukt dat zij geen organisatie is die zich beperkt tot vrouwen van slechts enkele culturen of religies, maar een mensenrechtenorganisatie is voor iedereen.

Zal het winnen van deze prijs je helpen met bepaalde doelen die je wilt behalen met Femmes for Freedom?
Toen ik de prijs in ontvangst nam, zat Jet Bussemaker, de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, in de zaal. Dus ik dacht nee heb ik, ja kan ik krijgen en heb toen even snel een pitch van een minuut gedaan en haar gevraagd om huwelijkse gevangenschap op grond van 16 CEDAW te agenderen. Als we niet hadden gewonnen, had ik die pitch niet kunnen doen. De minister gaat naar New York en zal namens de Nederlandse delegatie ook het onderwerp huwelijkse gevangenschap noemen. Het winnen van de Aletta van Nu prijs had zich direct bewezen.

Heb je nog tips die je aan vrouwen wilt uitdragen?

Blijf altijd trouw aan jezelf en aan je idealen. Zelf doe ik dat met horten en stoten en kom er niet altijd even goed vanaf, maar ik zou nooit iemand de schuld kunnen geven van de fouten die ik zelf heb gemaakt. Ondanks alle moeilijkheden die ik heb meegemaakt en alle fouten die ik heb gemaakt, heb ik nergens spijt van. Ik heb het zelf gedaan. Door trouw te blijven aan mezelf en aan mijn idealen ben ik gelukkig.

Op 28 januari 2013 reikte Atria de Aletta van Nu Prijs 2012 uit aan Shirin Musa. De prijs was bedoeld voor jonge vrouwen die door hun doorzettingsvermogen, lef en charisma een rolmodel zijn. “Net als Aletta Jacobs ziet de jury in de Aletta van Nu 2012 een vrouw met vele talenten en met een grote toekomst voor zich op emancipatoir vlak,” aldus het juryrapport. De prijs is in 2012 en in 2010 uitgereikt.