Sinds kort volg ik @manwhohasitall op Twitter. Een aanrader. Deze ‘man die alles heeft’ laat op enorm ironische wijze zien hoe vrouwen worden behandeld en hoe er over vrouwen wordt gedacht. Hij tweet: “Why have a baby and stick it in daycare? Fathers need to stay home with babies. Case closed.” Claire, CEO. Maar ook uitspraken als:

-> “I have absolutely nothing against male ‘historians’, as long as they don’t skew everything towards men and men’s history”.

-> “What amazes me is just how quick some men are to complain about being harassed at work. Don’t they realise men in other countries have it a lot worse?” Safia, tabloid columnist.

-> “As a man, I’m excited for men to actually see reflections of themselves on screen, to see themselves as heroes & be inspired. Let’s make 2018 the year we centre men in film.” Josie, film director.

​​Het stereotype beeld van vrouwen is nog steeds sterker dan de werkelijkheid

Het account van @manwhohasitall bestaat uit een lange reeks tweets zoals bovenstaande. Met één simpele omkering wijst de maker van dit account aan welke aannames er over vrouwen bestaan en welke verwachtingen onze maatschappij van vrouwen heeft. En hoe bizar die eigenlijk zijn. Het stereotype beeld van vrouwen is nog steeds sterker dan de werkelijkheid, en dit Twitter-account laat dat op een (soms pijnlijk) grappige manier zien.

Vrouw-zijn als construct

Monique Wittig analyseert in ‘One Is Not Born a Woman’ (de titel geleend van Simone de Beauvoirs inmiddels legendarische uitspraak dat een vrouw niet geboren, maar gemáákt wordt) het verschil tussen ‘de vrouw’ en ‘vrouwen’. ‘De vrouw’, als een eenduidige soort, is een fantasie: het is een economische en politieke categorie die ervoor zorgt dat vrouwen weggezet kunnen worden als een bepaald soort wezen met specfieke eigenschappen. Ze schrijft: ‘”Vrouw” is niet elk van ons, maar de politieke en ideologische formatie die “vrouwen” ontkent (het product van een relatie van uitbuiting). “Vrouw” is er om ons te verwarren, om de realiteit van “vrouwen” te verbergen.’ (Wittig 1910). De vrouw is een mythe die maatstaf is geworden voor wat vrouwen moeten zijn. Zoals Simone de Beauvoir hierover schrijft in The Second Sex:

‘If the definition provided for this concept is contradicted by the behavior of flesh-and-blood women, it is the latter who are wrong: we are told not that Femininity is a false entity, but that the women concerned are not feminine’ (Beauvoir 1265).

Wanneer vrouwen niet aan het idee van vrouwelijkheid voldoen, wordt de schuld niet gegeven aan dit (onrealistische) idee, maar aan de vrouw zelf, aldus Beauvoir. Tradities en omgangsvormen uit de eerste helft van de vorige eeuw illustreren hoe het idee van vrouw-zijn en vrouwelijkheid – dat wat Beauvoir ‘Femininity’ noemt en Wittig ‘Woman’ of ‘Vrouw’ – vorm kreeg in Nederlandse huishoudens. Amy Groskamp ten Have schreef in de jaren dertig Hoe hoort het eigenlijk?, het meestverkochte etiquetteboek uit de Nederlandse geschiedenis. Tegenwoordig zijn de leefregels die Groskamp-ten Have dicteert vooral grappig – maar destijds was dit handboek een serieuze aangelegenheid. Zij schreef onder andere over ‘Aardigheden’: ‘Een beschaafde vrouw zal nimmer in gezelschap “moppen tappen”, zoals de populaire uitdrukking luidt (…). Twijfelt men of men in een bepaald gezelschap een bepaalde aardigheid vertellen kan, dan kiest men maar liever de zekerste weg en ziet ervan af’ (Amy Groskamp ten Have: Hoe hoort het eigenlijk?, 1939).

Er wordt hard gewerkt aan het idee van ‘de vrouw’ en wat zij moet zijn. Vooral niet te grappig.

Dit zijn regels over het ongereguleerde leven: het leven binnenshuis. Er zijn geen wetten over moppen tappen, dus Groskamp ten Have máákt ze. Zo wordt in Hoe hoort het eigenlijk? hard gewerkt aan het idee van ‘de vrouw’ en wat zij moet zijn. Vooral niet te grappig: @manwhohasitall zou volgens Groskamp ten Have waarschijnlijk veel te onbeschaafd zijn. Over het leven buitenshuis waren wél wetten, en dat is één van de redenen waarom dit leven buitenshuis voor vrouwen erg beperkt was. Deze wetten gaan veelal over wat vrouwen wel en niet mogen doen als ze eenmaal getrouwd zijn. De Wet handelingsonbekwaamheid bijvoorbeeld, die ervoor zorgt dat getrouwde vrouwen, net als misdadigers, zwakzinnigen en kinderen, worden gezien als handelingsonbekwaam.

Verschil tussen de positie van man en vrouw is vaak subtiel

Vrouwen staan vanaf de dag van hun huwelijk onder het wettelijke gezag van hun man en mogen bijvoorbeeld geen grote aankopen doen en geen geld van de bank opnemen. (Vrouwen krijgen trouwens wel geld van hun man om boodschappen te doen, want zoals in Vrij Nederland staat geschreven: ‘…de man kan moeilijk de hele dag thuis blijven om bakker en melkboer te betalen. Hij heeft wel wat beters te doen’ (Vrij Nederland, 1949). Tot 1956 was deze wet van kracht. Corry Tendeloo zorgde ervoor dat deze wet werd gewijzigd (volgens haar mannelijke collega’s was ze overigens een ‘onvolkomen mens’, omdat ze ongetrouwd was (Historiek 2012)). Revolutionair was haar motie wel; vergaand niet bepaald. In 1980 wordt de Wet gelijke behandeling van mannen en vrouwen aangenomen, waarbij van tevoren vooral wordt gediscussiëerd over het feit dat een mannelijke werknemer kan worden ontslagen terwijl een alleenstaande vrouw of moeder wel in dienst kan blijven.

Emancipatie is nog niet afgerond

Deze onmiskenbaar discriminerende wetgeving werd gewijzigd in de jaren tachtig – dat is nog niet zo lang geleden. Met de invoering van deze wetten is gelijkheid niet automatisch bereikt. Dat maakt duidelijk dat de emancipatie van vrouwen in Nederland geen afgerond proces is: het is wellicht zelfs nog maar het begin. Hoewel bijvoorbeeld in de wet staat dat vrouwen en mannen gelijk loon voor gelijk werk zouden moeten ontvangen, is de loonkloof in Nederland met meer dan zestien procent groter dan de meeste EU-landen (Eurostat, 2017), nog geen tien procent van bestuursfuncties in Nederland wordt bekleed door vrouwen (Wet bestuur en toezicht, 2015) en vaderschapsverlof duurt (nu nog) slechts vijf dagen. Dat zijn de meetbare zaken die ongelijkheid van vrouwen in stand houden. Echter, verschil tussen de positie van man en vrouw is vaak subtieler. Dat is waar @manwhohasitall ons mee confronteert: “My wife actually respects men. She thinks they are every bit as equal as women. She’s great. I’m so lucky,” Matt, 35

Het beeld van vrouwen is nog steeds sterker dan de werkelijkheid en hoe zij die beleven

Dit soort verschillen zijn meestal niet zo gedocumenteerd als in de tijd van Amy Groskamp ten Have, en daarom ook makkelijker te ontkennen. Zoals Simone de Beauvoir schrijft: ‘The contrary facts of experience are impotent against the myth’ (Beauvoir 1265). Het beeld van vrouwen is nog steeds sterker dan de werkelijkheid en hoe zij die beleven. Dit moeilijk meetbare verschil gaat vaak over dat wat niet duidelijk of voldoende gereguleerd wordt, dat waar geen wetten over bestaan of waar die nauwelijks over nageleefd worden. Dat vrouwen zichzelf niet terugzien in films of boeken, bijvoorbeeld, of dat vrouwen zich veel vaker bezig moeten houden met hun veiligheid in de openbare ruimte. Dat ze in een professionele omgeving minder serieus worden genomen, of dat er wordt aangenomen dat ze liever een gezin stichten dan werken. Dit zijn maar enkele voorbeelden; de lijst kan nog veel langer zijn.

Het is een verschil dat vooral wordt gekenmerkt door ervaring, door de lived experience, zoals het in Amerikaanse identity politics-discussies wordt genoemd. Het zijn vaak zaken die je pas waarneemt als ze gebeuren en/of er scherp oog voor hebt ontwikkeld. Of als je @manwhohasitall volgt. Een verschil dat ervoor zorgt dat vrouwen en minderheden nog steeds een kwetsbaarder positie hebben op sociaal, cultureel en economisch vlak, maar waar we moeilijker een vinger op kunnen leggen. Het aan het licht brengen van precies die fenomenen kan uiteindelijk voor gelijkheid op ieder vlak zorgen.

Fien Veldman (Leeuwarden, 1990) schrijft korte verhalen en gedichten. Haar werk is onder andere gepubliceerd in De Correspondent, The Stockholm Review of Literature en Hard/Hoofd. Als gastblogger schrijft ze artikelen voor Atria.