Het festivalseizoen is weer in volle gang. Dat betekent muziek, biertjes, voetjes van de vloer en…. genderongelijkheid! Er zijn procentueel gezien veel meer mannen dan vrouwen werkzaam als popmuzikant. Maar er valt mij nog iets anders op aan de acts op de festivalposters: er lijkt sprake van een muzikale rolverdeling. Dat wil zeggen dat de kans groot is dat de mannen op festivals als Pinkpop, Lowlands en Best Kept Secret de drums of gitaar verzorgen, terwijl de (weinige) geboekte vrouwen meestal achter de microfoon of toetsen staan. Dat is geen toeval – hoe zit dat?

​Veel kinderen leren op jonge leeftijd om in de hokjes ‘meisjesinstrumenten’ en ‘jongensinstrumenten’ te denken

Uit divers onderzoek blijkt dat er mannelijke of vrouwelijke karakteristieken schuilen achter instrumenten. Bijvoorbeeld: drummen is voor jongens, dwarsfluiten voor meisjes. Ouders, reclames, vriendjes en vriendinnetjes verspreiden deze boodschap – vaak onbewust. Veel kinderen leren op jonge leeftijd om in de hokjes ‘meisjesinstrumenten’ en ‘jongensinstrumenten’ te denken. Er is aangetoond dat zowel jongens als meisjes meestal vinden dat bijvoorbeeld de viool bedoeld is voor meisjes en de gitaar voor jongens.

It’s A Man’s World

Muzikale stereotypen hebben grote gevolgen. Het is treurig gesteld met de positie van vrouwen in de popmuziek. Jongens en meisjes kiezen op jonge leeftijd voor andere muziekinstrumenten – of vrouwen haken af – en de gevolgen van deze keuze worden later zichtbaar in het professionele (pop)muzieklandschap. Ga maar eens met een markeerstift langs de festivalposters en zoek vrouwelijke acts. Of typ voor de grap eens “Best Guitarists” in op Google.

Wie inzoomt op het genre popmuziek, ziet dat er in dit genre veel instrumenten aanwezig zijn die bekend staan als mannelijk. Zowel de (bas)gitaar als drum hebben een masculien karakter. Zang is daarentegen feminien en piano is neutraal. Dat betekent dat vrouwen later automatisch in de minderheid zijn in dit genre, met als gevolg dat er weinig rolmodellen zijn voor de nieuwe generatie. Zo houdt dit systeem zichzelf in stand.

Zo zit het in Nederland

Nederland is geen uitzondering op de regel. Mannen zijn verhoudingsgewijs bij élk instrument (gitaar, toetsen, percussie en basgitaar) in de meerderheid, behalve bij zang. Dat blijkt uit een steekproef van Buma/Stemra over salarissen van Nederlandse popmuzikanten.

Bruto jaarinkomen naar sekse

Het is maar de vraag of zangeressen, ook al zijn ze in de meerderheid, dezelfde kansen hebben als zangers. Het gemiddelde salaris van vrouwelijke popmuzikanten ligt in Nederland verhoudingsgewijs stukken lager dan dat van mannelijke popmuzikanten. Onderzoeker Monique Bourdage schrijft in A Young Girls Dream over barrières die vrouwelijke gitaristen tegenkomen. Een belangrijke barrière is een institutioneel gebrek aan waardering voor deze groep. Je kunt je afvragen: worden vrouwelijke popmuzikanten slechter betaald in Nederland omdat ze lager gewaardeerd worden?

Gitaarspelen voor vrouwen: het moet sexy of schattig

Wanneer vrouwen op jonge leeftijd – tegen de sociale verwachtingen in – voor een mannelijk (of neutraal) instrument hebben gekozen, worden ze dus anders beoordeeld. Zo werden vrouwelijke gitaristen op de cover van Guitar World – één van de meest prominente tijdschriften in de gitaarindustrie – tot voor kort sterk geërotiseerd. De covervrouwen van Guitar World speelden zelf meestal geen gitaar, maar waren ingehuurde bikinimodellen. In 2016 plaatste iemand een foto op sociale media van de cover van Guitar World naast de cover van She Shreds (een internationaal tijdschrift gericht op het empoweren van vrouwelijke gitaristen) en deze ging viral. Guitar World-uitgever Bill Amstutz kroop naar aanleiding van de ophef door het stof. Hij gaf toe dat de gitaarwereld een ‘boys club’ is en noemde bikinimodellen ‘achterhaald’, al was het volgens hem een ‘economische keuze’. Hij beloofde vrouwen niet langer in bikini met een gitaar op de cover van het blad te zetten en dus te stoppen met het erotiseren van de vrouwelijke gitarist.

She Shreds vs Guitar World

Grote gitaarfabrikanten lijken de seksestereotypering van de gitaar door de decennia heen eveneens in stand te houden. Beroemde gitaarmerken zoals Fender en Gibson probeerden de afgelopen jaren vrouwen wel naar zich toe te trekken, maar deden dat door bijvoorbeeld gitaarcollecties met pastelkleuren uit te brengen. Het is goed dat fabrikanten vrouwen óók in het achterhoofd houden bij het ontwerpen van een gitaar. Maar dat hoeft niet op zo’n seksistische manier. Zo is het prima om een vrouwengitaar zalmroze te kleuren, maar geef vrouwen ook de mogelijkheid om voor een donkerblauwe te kiezen. Veel belangrijker is het overigens om gitaren te ontwerpen die ergonomisch aansluiten bij het vrouwenlichaam. Geen borsten die platgedrukt worden, geen loodzware gitaren waardoor je naar de chiropractor moet, geen gitaarhalzen die te dik zijn voor smalle vrouwenhanden, enzovoort.

Vrouwen die de sociaal geaccepteerde rollen naast zich neerleggen en toch een mannelijk instrument bespelen, riskeren: straf, sociale uitsluiting en lage(re) waardering

Gitaar is geen uitzondering in de groep mannelijke instrumenten, ook vrouwelijke drummers lopen tegen belemmeringen aan. Schrijver Angela Smith spreekt in haar boek Women Drummers: A History From Rock and Jazz to Blues and Country met tientallen vrouwelijke topdrummers. Volgens haar is er nog altijd sprake van vooroordelen jegens vrouwelijke drummers, ondanks het feit dat vrouwen steeds meer erkend worden. Vrouwelijke drummers worden benadeeld in de media en worden door de jaren heen voornamelijk beoordeeld op hun uiterlijk, in plaats van op skills. Mindy Abovitz, hoofdredacteur van Tom Tom, internationaal tijdschrift voor vrouwelijke drummers, beschrijft in een interview dat ze diverse vrouwelijke drummers kent die hun baan moesten opgeven, omdat mannelijke bandleden weigerden met hen op tour te gaan. Ellen Koskoff schreef al in 1995 dat vrouwen die de sociaal geaccepteerde rollen naast zich neerleggen en toch een mannelijk instrument bespelen, straf riskeren, het slachtoffer worden van sociale uitsluiting en lager gewaardeerd worden. Dit gegeven lijkt anno 2018 wereldwijd nog steeds op te gaan, al dan niet in mildere vormen.

Leve de rolmodellen

Gelukkig zijn er genoeg voorbeelden van vrouwen te vinden die het tegendeel hebben bewezen en laten zien dat het bespelen van een instrument niets met gender te maken heeft. Zowel binnen als buiten Nederland zijn er interessante bewegingen gaande. Een mooi recent voorbeeld is het Keychange Initiative. Meer dan veertig internationale muziekfestivals bundelen dit jaar de krachten. Doel van het initiatief: voor 2022 moet zeker de helft van de geboekte acts voor de deelnemende festivals een vrouw bevatten. De voortslepende discussie over ongelijke man-vrouwverhoudingen op festivals lijkt dus langzaamaan zijn vruchten af te werpen.

Auteursrechtenorganisatie Buma/Stemra presenteerde begin april een groot onderzoek naar gendergelijkheid onder muziekmakers in Nederland. Daaruit bleek dat veel vrouwen de muziekwereld als een ‘mannenwereld’ ervaren en ze rolmodellen missen. Niet zo gek als je bedenkt dat slechts 13% van de leden van de auteursrechtenorganisatie uit vrouwen bestaat. Volgens Buma/Stemra heeft dit onderzoek waardevolle inzichten opgeleverd met betrekking tot barrières voor vrouwelijke liedjesschrijvers en de organisatie gaat hier in de toekomst mee aan de slag.

Stimuleer jonge vrouwen die tegen (wetenschappelijke) verwachtingen in toch besluiten een gitaar op te pakken of achter een drumkit gaan zitten

Laten we positieve voorbeelden eens wat vaker naar voren halen, zodat jonge vrouwen (en mannen!) hier weer inspiratie uit kunnen halen. Artiesten, probeer eens wat vaker een vrouwelijke drummer of gitarist te bellen. Neem een voorbeeld aan de muzikale nalatenschap van Prince – of iets dichter bij huis: hiphop-rocker Cartiez met zijn all female band (overigens een vreselijke term, waarvan ik hoop dat hij snel overbodig wordt). Stimuleer jonge vrouwen die tegen de wetenschappelijke verwachtingen in toch besluiten een gitaar op te pakken of achter een drumkit gaan zitten. Leg onze kinderen zelf de keuze voor: duw jongens geen drumstokken in de hand en leg de dames geen dwarsfluit in de mond. Normaliseer deze gedachte met (kinder)boeken, films, series en andere vormen van culturele overdracht. En laten we zo met zijn allen de stereotypen van tafel vegen.

Noémi Prent is journalist, socioloog en hobbygitarist. Ze verwonderde zich over stereotyperingen in de muziek en besloot zich hierin te verdiepen. Haar werk over vrouwen in de popmuziek is gepubliceerd in opinieblad OPZIJ.

• Gender differences in musical instrument choice
• Pop, wat levert het op?
• A Young Girl’s Dream
• Truth behind supposed decline guitar
• Meer plaats voor vrouwen op het podium
• Gendergelijkheid onder muziekmakers in Nederland
• The women behind Prince
• Cartiez: Ik heb geen plan B
• Pop, waar zijn de vrouwen aan de top?