In het begin van de 20e eeuw werd er in de beeldvorming omtrent de vrouwenbeweging zeer veel gebruik gemaakt van christelijke thematiek. Naast expliciete verwijzingen, zoals Aletta Jacobs die als Eva werd afgebeeld, zijn er vele impliciete verwijzingen te vinden in de schilderijen, pamfletten en affiches van die tijd. Zo werd de vrouw veelal in kerkelijk ogende gewaden en als de brenger van het licht afgebeeld. Deze religieuze dimensie kan worden gezien bij zowel werken van en voor de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht, als bij kranten en overige media die de vrouwenbeweging probeerden weer te geven.

Uiteraard valt deze belangrijke rol van christelijke thematiek in de beeldvorming te verwachten in een land waar tussen 1849 en 1909 ruim 90% van de bevolking aangaf religieus te zijn. Opvallend is met name de verscheidenheid van het gebruik van de christelijke thematiek in de beeldvorming. Enerzijds werd de vrouw afgebeeld bij het thema van misleiding waarbij de man als slachtoffer werd afgebeeld, anderzijds als brenger van nieuw licht die de man nieuw inzicht bracht. De religieuze thematiek werd dus zowel bij voor- als tegenstanders van het vrouwenkiesrecht aangehaald.

Felle christelijke oppositie

De ogenschijnlijke tegenstrijdigheid waarbij christelijke thematiek zowel werd gehanteerd door voor- als tegenstanders van het vrouwenkiesrecht, was het gevolg van een intellectuele strijd tussen de vrouwenbeweging en christelijke politieke partijen. De christelijke politieke partijen waren de grootste tegenstanders van het algemeen vrouwenkiesrecht en zolang zij het voor het zeggen hadden in de Nederlandse politiek leek het algemeen vrouwenkiesrecht onhaalbaar. De christelijke partijen stelden dat er voor de vrouw nu eenmaal een andere rol in de samenleving was weggelegd dan voor de man. Deze visie doet denken aan de Victoriaanse inrichting van de samenleving waarbij de man verantwoordelijk werd geacht voor de publieke sfeer en de vrouw voor de privésfeer. De strijd om vrouwenkiesrecht werd dus niet alleen gezien als een roep om politieke inspraak, maar tevens als een breuk in de verhoudingen tussen man en vrouw. Het was aan de vrouwenbeweging om hun grootste tegenstanders te overtuigen van het belang van politieke inspraak voor vrouwen.

Dit was geen eenvoudige taak, de christelijke politieke partijen kenden een uiterst conservatieve houding en politici als Abraham Kuyper probeerden de Nederlandse bevolking ervan te overtuigen dat het fundament van het gezin zou worden verwoest zodra de vrouw zich zou mengen in de publieke sfeer. Hij stelde tevens dat vrouwen die streden voor het algemeen kiesrecht hun taak als christelijke vrouwen verloochenden. Kuypers ideeën kregen met name veel aanhang omdat hij zich baseerde op verschillende Bijbelse teksten. Bij de poging om de tegenstanders van het vrouwenkiesrecht te overtuigen moest deze manier van denken dus worden ontkracht. Om dit te bewerkstelligen moest het debat worden aangegaan, iets waar de vrouwenbeweging niet voor weg liep.

Draagvlak binnen religieuze kringen

De vrouwenbeweging herinterpreteerde teksten uit de Bijbel en baseerde zich onder andere op teksten van de beroemde Italiaanse theoloog Thomas van Aquino. Hierbij ontkenden zij niet dat er voor de vrouw een andere rol dan voor de man was weggelegd in de samenleving. Zo noemde Aletta Jacobs de ‘bijzonder gave’ van de vrouw en haar ‘natuurlijke functie’: het vervullen van de moederrol in de maatschappij. Ook Johanna Naber stelde dat de strijd van de vrouw niet ging om heerschappij over de man of zelfs gelijkheid aan de man, maar de eis van vrouwen om te worden erkend als mensen. Hiernaast benadrukte zij de belangrijke rol die vrouwen in de geschiedenis van het christendom hadden gespeeld. Volgens Naber was een herinterpretatie van de Bijbel noodzakelijk omdat pas in het begin van de 20e eeuw de waarheden die de evangeliën bevatten daadwerkelijk konden worden begrepen.

De bereidheid om de discussie aan te gaan zorgde er uiteindelijk voor dat ook vele christenen steun betogen aan de vrouwenkiesrechtkwestie. De herinterpretatie van de Bijbelse teksten om deze toe te kunnen passen op de situatie van de eerste 2 decennia van de 20e eeuw vond zelfs aanhang binnen christelijke politieke partijen. In de Antirevolutionaire Partij ontstond bijvoorbeeld een conflict tussen partijleider Kuyper en partijlid Herman Bavinck, die van mening was dat het vrouwenkiesrecht prima te rijmen viel met de christelijke grondbeginselen. Door het inhoudelijke debat aan te gaan, liet de vrouwenbeweging uiteindelijk velen van hun grootste tegenstanders het belang en de noodzaak van het vrouwenkiesrecht inzien.

Van ‘name-calling’ naar inhoudelijke discussie

Hoewel er door historici gewaakt wordt op het trekken van lessen uit het verleden is de manier van handelen door de vrouwenbeweging navolgenswaardig. De vrouwen liepen niet weg voor de verwachtingspatronen en de felle weerstand vanuit de christelijke partijen. In plaats daarvan lieten zij zien hoe men zonder geweld, hooghartigheid of de conservatief ingestelde burger continu van seksisme of misogynie te betichten, sociale verandering teweeg kon brengen. Zij wisten met hun argumentatie en welsprekendheid de tegenstanders te overtuigen van hun standpunten.

Dit laatste aspect is wellicht vandaag de dag relevanter dan ooit. In het publieke debat omtrent slavernij of de daaraan verbonden Zwarte Piet-discussie, vluchtelingen of het bredere debat over het immigratiebeleid, zien we nog te vaak dat men vervalt tot het bestempelen van de tegenstanders als racisten, xenofoben of islamofielen. Dat dit niet werkt mag inmiddels duidelijk zijn. Bij een vrije uitwisseling van ideeën, waarbij de argumentatie centraal komt te staan en men niet vervalt tot ‘name-calling’, zullen de beste ideeën, net zoals in het geval van de vrouwenkiesrechtkwestie, altijd overeind blijven.

Nick van Doorn, tweedejaars geschiedenisstudent aan de Universiteit van Amsterdam.

Lees verder:

• Vrouwenkiesrecht in Nederland
• Archief van de Vereeniging voor Vrouwenkiesrecht
• Archief van de Nederlandsche Bond voor Vrouwenkiesrecht