In het warme gezelschap van haar mede-dichters vierde Nadia de Vries vorige week de publicatie van haar bundel Kleinzeer. Of het een dichtbundel, roman of autobiografie is staat niet helemaal vast, maar dat is precies het punt. De ondertitel van Kleinzeer is ‘De onzichtbare wereld van ziekte’, en om die onzichtbaarheid zichtbaar te maken heeft De Vries gekozen voor een hybride tekst. Ergens is het een essay, elders gedicht, wellicht een autobiografie, of gewoon een roman.

In de feministische traditie kent literatuur over ziekte een lange en rijke geschiedenis. Denk aan Susan Sontag’s beroemde essay Illness as Metaphor, Virginia Woolf’s On Being Ill of Audre Lorde’s verhalen uit The Cancer Journals. De meeste feministische iconen hebben zich aan het onderwerp gewaagd.

Met Kleinzeer sluit De Vries zich aan in die traditie. Als kind werd ze gediagnosticeerd met systemische mastocytose, een chronische auto-immuunziekte waarbij het lichaam te veel mestcellen aanmaakt. In zeldzame gevallen kan de ziekte tot een agressieve vorm van leukemie leiden, en met deze mogelijkheid in het achterhoofd stond De Vries jarenlang onder strenge medische controle. Toen ze als puber plotseling genezen werd verklaard, startte daar een nieuwe zoektocht naar een langer leven. Een zoektocht waarin een persoonlijkheidsstoornis voor hevige depressie en zelfmoordneigingen zorgden. “Dat is ook een ziekte, maar waarom worden ziektes van het lichaam serieuzer genomen en anders behandeld dan ziektes van het hoofd?”, bevraagd de achterflap van het boek. Kleinzeer bewandelt de scheidingslijn tussen het persoonlijke en het politieke om deze onzichtbare vraag uit te kleden, om te draaien en er zo volledig uiting aan te geven—zonder daarbij een eenduidig antwoord te geven.

Nadia de Vries vertelde ons over vijf teksten die haar geïnspireerd hebben, teksten die net als Kleinzeer ziekte bevragen uit een persoonlijke en politieke overweging, en daarbij inspiratie gebruiken uit theorie en poëzie.

(1) Johanna Hedva – Sick Woman Theory

In het inmiddels beroemde essay Sick Woman Theory beschrijft Johanna Hedva haar ervaring met chronische ziekte en de onpersoonlijke Westerse medische industrie. Het essay verdedigt de idee dat “de grootste vijand van het kapitalisme de zorg voor jezelf en anderen is” en stelt de iconische vraag: “Hoe gooi je een baksteen door de ruit van een bank wanneer je niet uit bed kunt komen?” In een mix van persoonlijke ervaring en theorie (van Audre Lorde, tot Hannah Arendt, tot Barbara Ehrenreich) beweegt Hedva zich tussen feminisme, disability studies en dekoloniale theorie.

“Ziek zijn is geen pose, het is meedogenloos”

Nadia: “Dit essay is voortgekomen uit Sad Girl Theory van Audrey Wollen. Het vraagt zich af wat er gebeurd wanneer het verdrietige meisje een vrouw wordt. De droevigheid die als esthetiek en vorm van rebellie naar voren kwam in Sad Girl Theory is heel anders wanneer je ziek bent. Ziek zijn is geen pose, het is meedogenloos. Je hebt een lichaam dat bepaalde dingen wel, en andere dingen niet kan. Binnen dat discours is de kwetsbare vrouw een geaccepteerd beeld, maar de zieke vrouw niet. Dat laatste beeld is niet zo romantisch. Het vervolg in Sick Woman Theory is zo sterk omdat het de vraag stelt: wie kan het zich permitteren om kwetsbaarheid te bewapenen?”

(2) Anna Kavan – Asylum Piece

Een angstaanjagende oproeping van ‘krankzinnigheid’, Kavan’s Asylum Piece is in 1940 geschreven door de Britse Helen Emily Woods. Nadat ze in 1938 een zelfmoordpoging deed werd ze opgenomen in een kliniek in Zwitserland en nam ze een nieuwe naam aan. Asylum Piece is een collectie van autobiografische verhalen die diep getekend is door paranoia.

Nadia: “Anna Kavan beschrijft een psychotische dreiging door de processen in haar hoofd te omschrijven. In haar korte verhalen komen we in aanraking met haar ervaringen met het leven in een inrichting. De achterdocht die zij ervaart laat de schaduwgebieden tussen fysieke en psychische ervaringen zien.”

(3) Julia Stevens – Notes from Sick Rooms

Deze tekst uit 1883 is geschreven door de moeder van Virginia Woolf. Nog voor de eerste golf feminisme, nog voor Een kamer voor jezelf, zette Stevens de pen op papier om haar ervaringen te beschrijven. En dat ging niet altijd makkelijk, veel van haar tijd en energie ging naar het verzorgen van haar kinderen. Haar teksten zijn praktisch en poëtisch.

“De passage die ik het meest memorabel vind, is die over de kruimels die tussen je lakens komen wanneer je gedwongen bent om te eten in bed”

Nadia: “Stevens teksten laten op een heel sprekende manier de ervaring van een ziek persoon zien. Zo omschrijft ze bijvoorbeeld de fysieke ongemakken die je ervaart wanneer je ziek bent, waar je als niet-ziek persoon misschien niet aan zal denken. De passage die ik het meest memorabel vind, is die over de kruimels die tussen je lakens komen wanneer je gedwongen bent om te eten in bed. Het is een scherpe en analytische klaagzang over hoe onmogelijk het kan zijn om kruimels uit je bed te krijgen, oftewel, hoe frustrerend het is om met de alledaagse gevolgen van ziek zijn te moeten leven.”

(4) Eva Meijer – De grenzen van mijn taal

De ondertitel van deze bundel is “Een klein filosofisch onderzoek naar depressie”. Meijer gebruikt op een soortgelijke manier als De Vries verschillende genres en stijlen om dichter bij haar eigen ervaring met ziekte te komen. Als tegenwicht aan alle literatuur die probeert depressie te genezen, gaat dit essay dieper in op wat depressie nou eigenlijk is.

Nadia: “Dit essay is empathisch en theoretisch. Het beschrijft op een intellectuele, doch belichaamde manier de ervaring van depressie door voorbij het idee te gaan van depressie als ‘vervelende gevoelens’. Een heel mooie, menselijke tekst.”

(5) Lauren Berlant – Cruel Optimism

Een relatie van wreed optimisme bestaat wanneer hetgeen waar je naar verlangt in werkelijkheid een obstakel is voor je ontwikkeling. Cruel Optimism is een in 2011 uitgegeven collectie van essays waarin Berlant haar thesis van het wrede optimisme uiteenzet.

Nadia: “Vooral het hoofdstuk “Slow Violence” vind ik interessant. Het maakt duidelijk dat je je eigen gezondheid maar in bepaalde mate zelf in de hand hebt. En dat de toegang die je hebt tot gezondheid en geluk afhankelijk is van je identiteit. Ook het discours over ‘self-care’ is interessant in de context van dit boek. Wanneer je jezelf bijvoorbeeld op een vette hap trakteert, dan kan je dat in het moment als een vorm van self-care zien maar uiteindelijk is het gewoon iets ongezonds dat je in je lichaam stopt. Cruel Optimism laat heel goed de spanning tussen hedonisme en zelfdestructie zien.”

“Wanneer je jezelf bijvoorbeeld op een vette hap trakteert, dan kan je dat in het moment als een vorm van self-care zien maar uiteindelijk is het gewoon iets ongezonds dat je in je lichaam stopt”

Kleinzeer is te vinden in boekhandels en op de bekende plekken online. In oktober staat Nadia de Vries ook op het Brainwash festival in Amsterdam.

Meer lezen?

• Sick and tired of being sick and tired : black women’s health activism in America, 1890-1950
• Het taboe op verdriet, verwarring en pijn : de vrouwenbeweging en de chronisch zieken