(De vrouw : haar bouw en haar inwendige organen : aanschouwelijk voorgesteld door beweegbare platen en met geïllustreerden, verklarenden tekst : een populaire schets)
Nadat dr. A.H. Jacobs zich in 1879 als praktiserend arts had gevestigd aan de Amsterdamse Herengracht, bleef zij zich beroepsmatig ontwikkelen. Tijdens haar gratis consulten aan arme volksvrouwen in de Jordaan, constateerde zij dat een overmatig aantal opeenvolgende zwangerschappen een verwoestend effect hadden op een vrouwenlichaam.

Voorbehoedsmiddelen

Terwijl behoudende personen klaagden over deze ontwikkeling of haar persoonlijk belasterden, constateerde dr. Jacobs op haar spreekuur dat er herhaaldelijk om het pessarium gevraagd werd. Zelfs medici, die in het openbaar haar tegenstander waren, vroegen haar om informatie. Het ‘willekeurig moederschap’, zoals Aletta Jacobs het noemde, zou een belangrijk thema blijven in haar leven. Naarmate voorbehoedsmiddelen maatschappelijk meer aanvaard werden, werd zij in de loop der jaren een gewaardeerd spreekster op nationale en internationale congressen.

Vrouwen in de medische stand

Strikt genomen werkte dr. Aletta Jacobs in een ‘vrouwelijk’ veld: zij zorgde als arts voor anderen. Maar de manier waarop zij haar functie opvatte streek velen tegen de haren in. Het werd ongehoord geacht dat een vrouw hardop sprak over lichamelijkheden. Zo hoorde een beschaafde vrouw te doen alsof zij niet wist wat prostitutie was. (Voor beschaafde heren gold dit natuurlijk niet.) Toen Aletta Jacobs bleef spreken in het openbaar over prostitutie, ontving zij kritiek en bedreigingen, ook anoniem.

Tijdens haar lezingen en in haar publicaties sprak dr. Jacobs ook over andere misstanden: de dubbele moraal ten aanzien van prostitutie, het gebruik van voorbehoedsmiddelen en het belang van geboortebeperking. Velen dachten dat zij daarom onfatsoenlijk moest zijn en opnieuw waren spot en hoon haar deel. Gelukkig ontving ze ook bijval, zoals van de bekende Helene Mercier (1839-1910) die haar schreef:

‘Het is toch al te gek, dat de vrouw zóólang zich heeft gehouden buiten zaken, die haar juist als vrouw en moeder rechtstreeks aangaan’.

Medisch glazen plafond gebarsten

Dat Aletta Jacobs in de medische sfeer wilde werken was op zich niet bijzonder. Ten tijde van Aletta’s werkten veel vrouwen in de medische sfeer. Wel dat zij een bij uitstek mannelijke positie wilde bezetten: die van arts.

De meeste vrouwen werden slecht betaald, bezaten ze weinig gezag en hadden verschillende soorten scholing genoten. Sommige vroedvrouwen hadden hun vak geleerd tijdens een training on the job. In ziekenhuizen kregen verpleegsters een beperkte opleiding. En vrouwen die in de zogeheten alternatieve sector werkzaam waren als ‘strijkster’ beriepen zich op een gave. Mede dankzij de inzet van jonkvrouwe Jeltje de Bosch Kemper (1836-1916), kregen vrouwen die werkzaam waren in ziekenhuizen een betere opleiding. Zo werd het ook voor vrouwen die afkomstig waren uit de midden- en hogere klasse mogelijk een beroep als verpleegster te kiezen.

Op de dag dat Aletta als dokter beëdigd werd, brak het medische glazen plafond voor vrouwen. Dat wil zeggen, er kwam een eerste barst in. Pas in de 20e eeuw feminiseert de gezondheidszorg ook op de hogere functies en zal binnen enkele decennia de arts in de regel een vrouw zijn.

Kennis toegankelijk maken

Aletta Jacobs maakte kennis openbaar, die tot dan toe vooral tot het domein van de medische stand had behoord of die volgens de dwang der etiquette voor vrouwen onbespreekbaar was. Dat is haar verdienste geweest, maar volgens haar tegenstanders juist datgene wat haar als vrouw en arts omlaag haalde.

De geschiedenis heeft Aletta gelijk gegeven. De behoefte aan kennis en voorlichting van de gemiddelde patiënt is tegenwoordig groot. De mondige en assertieve patiënt moest in haar tijd nog uitgevonden worden. Dr. Aletta Jacobs was vooruitstrevend met het publiceren van een boek getiteld De vrouw, haar bouw en haar inwendige organen (1899). Vrouwen konden hieruit leren hoe hun eigen lichaam in elkaar zat en hoe het werkte.
Zie publicaties van Aletta

Taboe’s doorbroken: zorg voor prostituees en voorlichting

De gezondheidstoestand van veel prostituees liet te wensen over. In ziekenhuizen konden de vrouwen eerder rekenen op minachting dan op een zorgvuldige medische behandeling. Geslachtsziekten werden slecht of niet behandeld, waardoor de klant besmet raakte. Hij infecteerde zijn echtgenote, die onwetend als zij was vaak onbehandeld bleef, zodat de ziekte ook een effect had op de kinderen die zij ter wereld bracht. Het was een probleem dat de volksgezondheid betrof, constateerde Aletta Jacobs.

Voorlichting moest hierin verandering brengen. Als arts wist zij dat een man zonder seksuele bevrediging niet ziek werd of dood ging. Onthouding was dus mogelijk. Omdat zij als vrouw over een dergelijk taboe durfde te spreken, vond men haar onzedelijk en hysterisch. Van andere kanten, zoals van vrouwenverenigingen, kwam bijval. Gesteund daardoor, maar vooral gedreven door haar overtuiging, zou Aletta jarenlang op nationale en internationale congressen over prostitutie spreken.