Het archief van Nederlands meest bekende en prominente feministe Aletta Jacobs is erkend als UNESCO-erfgoed en in UNESCO Memory of the World opgenomen. Het archief van Aletta Jacobs laat via zowel afbeeldingen, objecten als documenten de Nederlandse en internationale strijd voor vrouwenrechten zien. Via UNESCO Memory of the World stimuleert Unesco het behoud en de toegankelijkheid van documentair erfgoed dat authentiek, uniek, onvervangbaar en van wereldbetekenis is en daarmee van uitzonderlijke waarde. Het archief bevindt zich bij Atria.

“Het archief van Aletta Jacobs geeft een weerslag van de voortrekkersrol die Aletta Jacobs op veel gebieden vervulde”, zegt Renée Römkens, directeur van Atria. “Door opname in Memory of the World van UNESCO krijgt het de beschermde status en waardering die het verdient. Slechts vier andere vrouwen komen voor in die lijst, op de ruim 400 archieven die zijn opgenomen. Atria is er trots op nu het volgende archief aan te dragen en hoopt dat er meer archieven van historisch belangwekkende vrouwen de erkenning krijgen die ze verdienen.”

Rolmodel voor vrouwen

Aletta Jacobs (1854 -1929) is van onschatbare waarde geweest voor de positie van vrouwen, zowel in de Nederlandse samenleving als internationaal. Nog steeds is zij een rolmodel voor veel meisjes en vrouwen. Zij was de eerste vrouw in Nederland die een HBS bezocht, de eerste vrouw die een universitaire studie afrondde, de eerste vrouw die arts werd en de eerste vrouw die promoveerde. En zo’n kwart eeuw lang stond zij in Nederland aan het hoofd van de Vereniging voor Vrouwenkiesrecht.

Verloren archief

In 1940 werd het in 1935 opgerichte Internationaal Archief voor de Vrouwenbeweging (IAV, de voorloper van Atria) door de Duitse bezetter gesloten en de gehele inhoud meegenomen. Gelukkig had het bestuur een aantal stukken in veiligheid gebracht in een bankkluis, waaronder het archief van Aletta Jacobs. In 1992 stuitte een Nederlandse onderzoeker en Oost-Europa en Rusland specialist op het gestolen IAV-materiaal in Moskou. Dit bleek door het Rode Leger meegenomen te zijn naar Moskou. Sinds 2003 is dit archiefmateriaal weer terug bij Atria. Er bleken ook nog archiefstukken van Aletta Jacobs bij te zitten: een tiental brieven, enkele artikelen van haar, het Engelstalige manuscript van haar Herinneringen, een album van haar reis naar Boedapest in 1906 en een reisvisum uit 1915.

Toegankelijk archief

De kiesrechtstrijd is in het archief het meest prominent vertegenwoordigd, met brieven gericht aan Aletta Jacobs van onder anderen internationale feministen als Carrie Chapman Catt, Anna Howard Shaw, Emmeline Pankhurst en Olive Schreiner. Uit de periode van het International Congress of Women (1915) in Den Haag bevinden zich in het archief briefwisselingen met onder andere Emily Balch. Zij was een Amerikaans econome en pacifiste die in 1946 de Nobelprijs voor de Vrede won voor haar werk in de Womens International League for Peace and Freedom (WILPF). Ook met Jane Addams, Amerikaans sociaal werkster, medeoprichtster van de WILPF en winnaar van de Nobelprijs voor de Vrede (1931), correspondeerde Jacobs.

Interessant is ook de briefwisseling met Emily Hobhouse (Engelse journaliste en mensenrechtenactiviste). En de 80 brieven uit 1920, geschreven door vrouwen en een enkele man uit Amerika en Canada die vragen om informatie en hulp bij geboortebeperking. Andere bijzondere documenten en objecten uit het archief vertellen over de strijd voor toegang tot hoger onderwijs en de medische professie, de rechten van prostituees, reproductieve rechten van vrouwen en de rol van vrouwen in de politieke vredesbewegingen. Het archief van Aletta Jacobs is gedigitaliseerd en daarmee toegankelijk vanuit de hele wereld.

Behoud documentair erfgoed

Via het programma Memory of the World stimuleert UNESCO het behoud en de toegankelijkheid van documentair erfgoed dat van uitzonderlijke waarde is. Atria heeft de nominatie ingediend met steun van de Rijksuniversiteit Groningen en de Sophia Smith Collection, een Amerikaanse archiefinstelling.

International Memory of the World Register Recommended Nominations List 2016 – 2017